گیریش
حبیب ساهرین یاشامی و یارادیجیلیغی ایله ارتباط دا ایندیه قده‌ر هم درین و هم سطحی یازیلار چوخ یازیلمیشدیر. من بورادا تدقیقاتچیلاریمیزا ساهرشناسلیق ساحه‌سینده یئنی فضالار آچماق نیّتیم واردیر. بونا گؤره ساهرین شعریت دونیاسینی دؤرد یئره بؤلورم.
1- ساهرین ایراندا تجدد و یئنی‌چیلیک ادبی جریانلاریندا اولان نقشی و عثمانلی یئنی‌چیلری تاثیر آلتیندا یاشادیغی ایلک دؤنم شاعیرلیگی 1320 – یه قده‌ر.
2- ساهرده خلقی‌لیک و رئالیسم ادبی آخیملاری (1320 – 1332).
3- ساهرین مقاومت شعریمیزین بیر سارسیلماز تمثیلچی‌‌‌سی کیمی یاشاماسی (1333 – 1357).
4- ساهرین عمرونون سون ایللرینده‌کی فلسفی دوشونجه‌لی شعرلری (1357 – 1364).
بوندان سونرا ساهر حاققیندا یازیلان اثرلر داها دقیق و علمی و ادبی اینجه‌لمه‌لر اساسیندا اولمالیدیر. مدرن ادبی تدقیقاتا ایندی بیر فرضیه حاکیمدیر کی دئییر «هئچ بیر ادبی اثر، اوندان قاباقکی بنزه‌ر ادبی اثر اولمادان یارانماز.» و بونا گؤره‌ده بینا متنی بیر تدقیق متد و اصولو یارانمیشدیر. بئله‌کی هر شاعرین شعرلرینی معنا و لفظ باخیمیندان اوندان قاباقکی هر بیر شاعرین بنزه‌ر اثری ایله توتوشدورماق لازم گلیر.
ایراندا ادبی یئنی‌لیک
مشروطیت دؤنمینده، ادبی یئنی‌لیک‌لر ایراندا باش وئرمگه باشلارکن، اسلام جغرافیاسی‌نین ایکی اساس حوزه‌سی یعنی «استانبول» و «قفقاز» حوزه‌سی. بیرینجی و اصلی تاثیر ائدیجی عامل ساییلیردی. بو عامل، شاعرلرین ایراندان استانبول مهاجرتی ایله اساسلانیردی. ایلک مهاجرت جریانیندا، عارف قزوینی، میرزاده عشقی، ابوالقاسم لاهوتی استانبولا گئتدیلر. ایران عمومیتله، باتی مدنیتی ایله تانیش اولماق ایسته‌ییردی. لاکن بو تانیشلیق یالنیز استانبول کؤرپوسوندن کئچیردی.
روسلارین ایرانا باسغین وئرمه‌سی ایللریندن، عباس میرزا باشدا اولماقلا ایران آیدینلاری باتی یا ساری اوز گتیرمیشلر. استانبولدا ایسه لاله دورینده یعنی 1720 ـنجی میلادی ایللرینده، اوچونجو سلطان احمد زمانیندا باتی‌یا یؤنلمه باشلامیشدیر.
اما ماراقلی بوراسیدیر کی هم عثمانلی تورپاقلاری و هم ایراندا باتی‌یا یؤنلمه، خلق ایچیندن یوخ، یوخاریدان و دربارلاردان باشلامیشدیر. عثمانلیلار یئنی‌چریلرین تشکیلاتینی لغو ائتدیکدن سونرا، اؤزلرینی تجدید و یئنی‌لیگه سوق وئردیلر و ایرانلیلارین یوخاری سطح‌لرده فعالیت گؤسترین ادیبلر، شاعرلر و دوشونجه صاحبلری، ایچ استبداد و دسپوتیزمدن جانا کلمه‌لری نتیجه‌سینده دسته – دسته استانبولا مهاجرت ائتدیلر. یوز ایله یاخین استانبول، ایرانلی آیدین دوشونجه‌لری، شاعرلری و ادیبلری‌نین تجمع مرکزی ساییلیردی. بیر چوخلو ایرانلی طلبه‌ده اورادا تحصیل آلیردیلار. حتی «مشروطه» کلمه‌سینی‌ده ایرانلیلار عثمانلیلاردان آلیب گتیردیلر. «دار الفنون» تاسیس ائتمه ده بیر جوره قاجارین عثمانلیلار ایله رقابتی ساییلیردی. «رشدیه» کلمه‌سی ده یئنه ده عثمانلیلاردان آلینمیشدیر. بو ساحه ده ایسه ایرانین شمال غرب حصه‌سی یعنی آذربایجان، داهادا مدنی‌لشمیش و یئنی لشمگه دوغرو گئدیر و ایرانین قالان حصه‌لری آذربایجاندا اولان شانسدان محروم ایدیلر. آذربایجان تورکجه‌سی فارس ادبیاتی اوچون یئنی‌لیک گتیرمه‌ده اساس رول اویناییردی. تقی‌زاده دئمیشکن اصلینده آذربایجانلی شاعرلر و ادیبلرین گؤزلری استانبول آچیلمیشدیر. بو شاعرلر تورک و فارس شعرینده آلیش وئریش گئرچک‌لشدیردیلر.
البته فارس و تورک شعرلری آراسیندا آلیش وئریشین اوزون اوزادی بیر تاریخی واردیر. بیلیریک کی تورکلر عروض قالیبلارینی آلدیقدان و منیمسه‌دیکدن سونرا، بیر سورو فارسجا و عربجه ترکیبلر و کلمه‌لر، دیوان ادبیاتی دئییلن رسمی شعره داخل ائتدیلر.
نامق کمال و ضیا پاشا رسمی دیوان ادبیاتی علیهینه قیام ائدن ایلک یئنی شعر بشارتچیلریندن سایماق اولار. بو ایکی بؤیوک شاعر قطعیاً اسکی شیوه علیهینه چیخیردیلار. مثلا نامق کمال دیوان ادبیاتینی «حقیقت و طبیعت عالملریندن خارجده اولان اوهامدان اقتباسلارین ارتباط‌سیز تصویرلری» آدلاندیریردی و ایجاد ائتدیگی یئنی فورمالاردا شعر یازماغا باشلاییردی.
ایرانلی شاعرلرده اونو و دیگر یئنی‌چیلری اؤزلرینه اولگو ائدیردیلر. مشروطه دورونده پارلایان شاعرلر و ادیبلرین دئمک اولارکی یوزده دوخسانی استانبولو گؤرموش و اورادا یاشامیشلار. ایرانلیلار تورکلرین بیر چوخ اثرلرینی ایرانا گتیریردیلر و حتی فارسجایا ترجمه‌ده ائدیردیلر. مثلاً نامق کمالین «جلال الدین خوارزمشاه» اثرینی ترجمه ائتدیلر و اونون «آمالیمیز، افکاریمیز اقبال وطندیر» شعرینی هر یئرده و هر مکاندا اوخوردولار.
کسروی «تاریخ مشروطه» کتابیندا بو شعرلردن چوخ نمونه وئریب و حتی دئییر:«در تبریز آن‌ها را به نام ایرانیان گردانیده و بسیاری خواندندی.»
آمالیمیز افکاریمیز اقبال وطندیر
سرحدّیمیزه قلعه بیزیم خاک بدندیر
ایرانلی[1] لاریز زینتیمیز قانلی کفن‌دیر
دعوا[2]دا شهادتله بوتون کام آلیریق بیز
ایرانلی‌لاریق[3] جان وئریریز نام آلیریق بیز.
فولکلور غیداسی
ساهرین شعرلرین کؤکلرینی بیز، عاشیق ادبیاتیندا گزمه‌لیک. عاشیق مدنیتی، بیزیم فولکلوروموزون اساس قولودور، ساهرین شاعرلیگینده اگر عثمانلی شاعری جلال ساهر، نامیق کمال، توفیق فکرت، سلیمان نظیف، ناظم حکمت و خصوصیله جلال ساهر تأثیر بوراخمیشلار، فولکلوروموزدان داها چوخ غیدالانمیشدیر.
آشاغیداکی شعرلره نظر سالالیم:
ترانه
اوزاخلاردان باخماگون
بولوتلاردان بیر سورون
بیزه یاخین گلمزسن
چکینرسن، نه اوچون؟
گونول یانار هر آخشام
سنی آنار هر آخشام
بو یارالی اوره‌گیم
نه‌دن قانار هر آخشام؟
(لیریک شعرلر، ص 64)
ماهنی
بولوتلاردا شیمشک چاخار
اریر قارلار، سولار آخار
داغ آردیندان گونش گولر
اولار بهار، اولار بهار . . .
گون ساچلارین سویا دوکر
اوزون گؤروب سودا گولر
گوگدن انیب، انسانلارا
او دونیادان خبر وئرر.
ای قیزیل گون، قرمزی گون
داغلار آرا، نلر گؤردون
درین- درین گوگلرده سن
نه‌لر گؤردون، ای قیزیل گون؟
(لیریک شعرلر، ص 64)
بایاتیلار
چراغ یاندیر، اوجاق قور،
کور یوخودان بیرجه دور
قوی امگین داغیتدسین،
یوردوموزا، قیزیل نور.
باتما غمه، آغلاما!
اوره‌گیمی داغلاما!
قوی باغریمدان قان آخسین،
یارامی، سن، باغلاما!
اگیل، دگیل اوپ منی!
ایستر اوره‌گیم سنی،
سن‌سیزنیلر خاطریم،
گلستانی، چمنی؟
سن بیر اولدوز، گونش سن،
روحومدا بیر آتش سن،
پادا وارسان، قورتارمام:
آل قانینا بلشسن.
داغلار اوجا، گوگ اوجا،
قونور بیر قوش آغاجا
یوردوموزدا، چوخ شکر،
توستی لیر هر باجا.
خالچا دوخور گلینلر،
دنه دولور اکین‌لر،
گللندیرر حیاتی:
دونیادا سن کیمینلر.
گیمته گونش، بیر دایان،
سن‌سن گوللری آچان،
سنسیز دونیا قارالار،
پاریلداماز آسمان.
(لیریک شعرلر، ص 67)
دیدگاه‌ها
خوراک‌خوان (آراس‌اس) دیدگاه‌های این محتوا