محمد داوریار اردبیلی
بیر ادبی منتقد اؤز دؤرۆ اۆچۆن ایده‌آل اولان شخصیت تیپینه بو طلبلری وئریردی:« شخصیت آییق، ساغلام، فعالیت گؤسترن، هر شئیه دۆزگۆن قیمت وئرمه‌گی باجاران، آتا ـ بابالاریمیزین یاشادیغی تورپاغی سئوه‌ن آدام اولا بیلر.»
او، شخصیت ده معنوی، عقلی و فیزیکی(جسمانی) عنصرلرین وحدت ده گؤرتۆرۆلمه‌سینی ایره‌لی سوروردو.
وطن حسی، تورپاق حسی، اوشالیقدان کؤرپه دُنیامیزا داخل اولان هیجانلار، عاطفه‌لر، دویغولار دُنیاسی‌نین اعجازکار عالمینه قووشدوران بو حس عُمرۆمۆز بویو معنویاتیمیزین یول گؤستریجی‌سینه چئوریلیر. بیزی خلق، ملّت آدلی عنوانلا قیریلماز تئللرله باغلاییر، جانیمیزا، قانیمیزا هوپان، ایلیگیمزه ایشله‌ین بو حس روحوموزو، دریندن سارسیدیر، قانادلاندیریب هر بیریمیزی عادی دویغولاردان، بسیط حسلردن اوزاقلاشدیراراق یۆکسک آماللارا، مقدس مقصدلره، عالی هدفلره سسله‌ییر.
انسانی شخصیت کیمی اوجالدان، یارارلی ائده‌ن، اونون جمعیت ده نفوذ و موقعیتینی معیّنلشدیرن عامللر ایچه‌ریسنده وطن دویغوسو، ملّی غرور حسی، شبهه‌سیز داها چوخ تأثیره، ده‌گیشدیریجی و سفر بر ائدیجی قدرته مالک‌دیر.
ملّی غرور حسی‌نین اؤیره‌نیلمه‌سی، اونون مختلف جهتلری‌نین تدقیقی و تبلیغی، همده چوخ بؤیۆک عملی اهمیته مالک‌دیر، چۆنکی بو زمان اؤزۆنۆ درک ائتمه درینله‌شیر، تفکّرون کامل‌لشمه‌سی و جریانلارین ترقیسی داها دا سرعت تاپیر. غرور حسّی‌نین عادی شعور سویه‌سینی آشاراق اجتماعی شعور سویه‌سینده فورمالاشماسی ملّت و خلقین واحد بیرلیگی‌نین برقرار ائدیلمه‌سینده میثیل‌سیز اهمیتی واردیر.
محض بو حسّین یۆکسک تجهیز ائدیلمه‌سی تأثیری آلتیندا ملّی سیما و معنویاتا، ملّتین شخصیتینه ملّته عائد اولان اؤزۆنه مخصوص کیفیتلر داخیلدیر. بو حسّین یۆکسک ایده‌یالاری، سنت و عادتلری آداملاری روحاً قوّتلی ائدیر. اونلاری یۆکسک یارادیجی امگه و خِیرخواه نیتلره سوق ائدیر. مختلف حسّلرین توپلوسوندان محکم عقیده‌یه، گۆنده‌لیک داورانیش قایداسینا چئویریلن بو حس شخصیتین دُنیا گؤرۆش و داخلی عالمی ایله یاناشی، اجتماعی مناسبتلرین ده تنظیم‌لنمه‌سینده بؤیۆک رول اویناییر. بو حسّین قوّتلنمه‌سی و محکم‌لنمه‌سی اۆچۆن مادی و معنوی شرایطین بۆتۆن و هامیسی فعالیت گؤسترمه‌گه باشلاییر. بو حس عادی عاطفه‌لر، جلیز احوال ـ روحیه‌لر قینین‌دان سیریلیب چیخاراق آنایوردا، وطنه، دوغما دیارا ملّتین آدی ایله باغلی اولان نه وارسا هامی‌سینا شعورلو مناسبتین سیستماتیک افاده‌سینه چئوریلیر.
تورپاغا محبت، انسانا آنا سودونون جوهری ایله هوپدورولور و بو ایکی وارلیغی (تورپاغی و انسانی) همیشه جاذبه قوّه‌سی کیمی بیر ـ بیرینه باغلاییر. وطن‌پرورلیک حسی عصرلرله توپلانمیش بیر قوّه میدانا گتیرمیشدیر. بو حس قهرمان حاضرلامیش و اونلارین قانینی تؤکدۆرمۆشدۆر.
وطن و یوردا درین سئوگی و حرمت حسّی بیزیم ادبیاتی‌میزین نجیب خصوصیتلریندن بیری‌دیر. وطن و خلقه بسله‌نن درین محبت حسّی آذربایجان ادبیاتی‌نین ان قدیم دُورلردن باشلانیب بو گۆنه قده‌ر دوام ائده‌ن و کامل‌لشن حسلردن بیری‌دیر. صدیق ده مدنی شخصیت، وطن‌پرور عالِم و ادیب اولاراق خلقینی، وطنینی جانیندان آرتیق سئوه‌ن شاعرلر، ادیبلر و بۆتۆن سؤز اوستالاری کیمی وطن اوغروندا اهالی‌نین سعادتی اوغروندا، دائم فعال حیات موقعینده اولماقلا یازیب یاراتمیشلار.
صدیق سؤزۆن حقیقی معناسیندا وطن‌پروردیر. ائلینی ـ اوباسینی چیلغین بیر محبتله سئویر. وطنه باغلی اولماسی ایله فخر ائدیر. نماینده‌سی اولدوغو خلقین عصرلردن بری کؤک سالان معنوی کیفیتلرینی گؤزه‌ل عادت و سنتلرینی دریندن بیلیر و اونلارا دائم عمل ائدیر. «صدیق» وطنداش عالِم‌‌دیر. اۆره‌گینده ته‌پر اولمایان، وطن غیرتی چکمه‌ین شخص، وطنداش اولا بیلمز. وطنینی اۆره‌کدن سئوه‌ن، بۆتۆن وارلیغی ایله اونا باغلی اولان شخصلر، خلقه آرخا اولا بیلرلر. اۆره‌گین ایستیسی، بئینین دۆشۆنجه‌سی و انسانی غیرت بیر وارلیقدا جمع‌لشدیکجه، او شخص وطن‌پرور اولا بیلر.
صدیقین اؤزۆنه مخصوص خصوصیتلریندن بیری‌ده«ملّی مفکوره ملّی تعصب‌کشلیک حسّی»دیر. ان مهم ملّی مسئله‌لر ایله علاقه‌ده اولاراق اؤز وطنداش عالِم موقعینی ساده‌جه شعارلار سؤیله‌مکله، ملّی حسّیاتی افاده ائتمه‌کله ده‌گیل، مصاحبه‌لر، مقاله‌لر، کتابلار، محاضره‌لر، علمی مسافرتلر و سایر علمی آددیملارلا نمایش ائتدیریر. تدقیقاتلا کفایت‌لنمیر. ملّی ـ اجتماعی شعورون فورمالاشماسی اۆچۆن الیندن گلنی اسیرگه‌میر. فعال حیاتی ـ علمی موقعی ایله بیر چوخ عالِم ـ ادیبلردن فرقلی اولاراق، حقیقی وطنداشلیق و اصل عالِملیک نمونه‌سی گؤسترمیشدیر. آذربایجان طبیعتینی، وطن جغرافیاسینی 10 ـ ایللر بویو شاعر قلبی ایله دویوب، عالِم قدرتی ایله اؤیره‌نیب، تدقیق ائدیب، نظم و نثر ایله قلمه آلیب.
دوغما ائله، دوغما تورپاغا، محبتله دولو، وطن‌پرورلیک، ملّت سئورلیک آشیلایان اثرلرینده علمی‌لیکله یورد سئورلیک چولقالاشاراق قیریلماز بۆتۆنلۆک و بیرلیک تشکیل ائدیر.
«صدیق»، ایده‌آللاری و ذوقۆ ایله خلقه باغلی آدامدیر. خلق ایچیندن چیخمیش، اونونلا نفس آلمیش، اونون کئچمیشی بو گۆنۆ ایله یاشامیشدیر. بو تۆکنمز خلق محبتینی خلقین دوغما اوغلونون وارلیغیندا، حیات یولوندا، اجتماعی ـ مدنی فعالیتینده، بدیعی ـ علمی یارادیجیلیغیندا گؤرمک ممکن دور. بیر یازیچی عالِم کیمی اونون اثرلرینه نفوذ ائتمیش وطن‌پرورلیک و انسان سئوه‌رلیک دۆشۆنجه‌لری درین خلق محبتیندن ایره‌لی گلیر، بو محبتین عیانی افاده‌سی کیمی تظاهر ائدیر.