• در خبرهاي علمي و فرهنگي از كشف كتاب «قارا مجموعه» توسط شما سخن گفته‌شده است آيا ممكن است كه در اين باره توضيح بيشتري در اختيار ما بگذاريد؟
«قارا مجموعه» كتابي است كه شيخ صفي الدين اردبيلي (قدس سره الشريف) بقصدتعليم مريدان وتدريس در زوايا ومكاتب به زبان تركي آذر بايجاني تقريركرده است.
• موضوع كتاب (قارا مجموعه) چيست؟
كتاب حاوي نكات ولطايف عرفاني ، شرح برخي آيات قرآني واحاديث نبوي واهل بيت (ع) است.
• آيا اين كتاب را خود شيخ صفي تأليف كرده است؟
نسخه‌اي كه به دست ما رسيده است، سالها پس از وفات شيخ صفي الدين اردبيلي(قدس سره) و در زمان شاه عباس صفوي، در اصفهان به دست مير عماد استنساخ شده‌است. برخي سر فصلها با جمله «شيخيميز آييتدي» (=شيخ ما چنين گفت) شروع‌مي‌شود و ظاهراً تلفيق نسخه‌اي كه به دست خود شيخ صفي تأليف شده با مواعظ وكلمات ومنابر وي است كه از سوي مريدان و شاگردانش به روايت از شيخ صدرالدين‌پسر وي فراهم آمده است.
• ممكن است اين نسخه اصلي خطي را بيشتر معرفي كنيد؟
نسخه خطي موجود كه در دست ماست، همانگونه كه گفتم در قرن يازدهم دراصفهان بر روي كاغذ خانبالغ به خط بسيار خوش مير عماد استنساخ شده است. داراي123 برگ (245 رويه) است و هر صفحه 14 سطر دارد. آيات و احاديث و اشعار وكلمات قصار شيخ صفي با جوهر شنگرفي و با اعراب استنساخ شده است، نسخه‌بسيار نفيس و در نوع خود كم نظير است و گذشته از اهميت تاريخي، ادبي وزبانشناسي، داراي ارزش هنري و تذهيب نيز مي باشد. نسخه به‌دست آمده 6090(شش هزار و نود) سطردارد و فاقد هرگونه افتادگي و خدشه است.
• آيا از نسخ خطي تركي در كتابخانه هاي ايران محافظت مي شود؟
اكنون بله به اين نسخ با ارزش به ديده مواريث فرهنگ اسلامي و ايراني نگريسته‌مي‌شود. اما در گذشته چنين نبود. امحاء آثار ادبي تركي، شيوه‌ي معمول در دوره ستم‌شاهي در كتابخانه‌هاي كشورمان بوده است. دشمنان اسلام و ايران، هزاران نسخه ازنسخ خطي اسلامي را كه از حكومتهاي صفوي و قاجار و مصون از تعرض تزارهاي‌روس بر جاي مانده بود، در عهد شوم پهلوي پودر كردند و جاي پائي نيز بر جاي‌نگذاشتند. با تفرس مي‌توان به اسنادي از حيل و دسائس آنان از مراسم «كتاب سوزي‌تركي» دست يافت. مثلا در دهه‌ي چهل شخصي موسوم به «باستاني راد» نسخه‌پرارزش و گرانقدر «كليات صادقي افشار» شاعر و نويسنده تاريخ ادبيات تركي ايران درعهد صفوي را براي دانشگاه تهران استنساخ كرده و نسخه اصلي را معدوم ساخته است‌و خود نادانسته به جنايت خود چنين اعتراف كرده است : «چون در نگاشتن تمام مطالب‌نامه ها و عين عبارات آنها كه هم تركي و هم خالي از هر فائده ادبي و اجتماعي (!) ]بود[ لذا نگارنده‌از نقل تمامت آنها چشم پوشيده فقط به ذكر عنوان و يكي دو سطر از آغاز افتتاح آنها اكتفا و بسنده‌نمود!» (نقل از برگ 90 از نسخه شماره 7395 خطي كتابخانه مركزي دانشگاه تهران).
با اينهمه نسخه هاي با ارزشي از ترجمه و تفاسير قرآن مجيد، شرح احاديث، منابع‌فقه و كلام و اصول، عرفان اسلامي، منظومه‌ها، حكايات و لطائف، متون ادبي،دواوين شعرا، رسالات نظري موسيقائي، لغت، مطايبات و غيره در دست است كه‌جزو ذخائر فرهنگ اسلامي كشورمان به حساب مي‌آيد و ايل و تبار ما به اين آثار زنده‌بوده‌اند وبا زندگي سرافرازانه وافتخار آميز در پنج قاره و در ملك سخن تركتازي كرده‌اند.
• كتاب «قارا مجموعه» در تاريخ ادبيات آذربايجان چه اهميتي دارد ؟
سبك نگارش و شيوه تدوين كتاب «قارا مجموعه» تقليدي بسيار ماهرانه وخردورزانه از حماسه هاي «كتاب دده قورقورد» است و مي‌توان گفت كه در نوعبندي‌ادبي تركي آذري ، جزو نوع متون عرفاني ودرسي به شمار مي رود . حجم قابل توجّهي‌دارد و به لحاظ تاريخ زبان شناسي وبررسي تاريخچه بسياري از لغات و واژه هاي‌متروك تركي معاصر وقواعد دستوري پر اهميت است . بي گمان پس از نشر كتاب،تحقيقات و پژوهشهاي دانشگاهي بر روي آن در سرتاسر جهان انجام خواهد گرفت‌ومراكز توركولوژي دنيا متوجه اين اثر گرانبها خواهند شد .