مقاله‌ی چهارم «شهریار و ساهر» نام دارد که در این مقاله، دکتر حسین محمدزاده صدیق ضمن آن که برخی توصیه‌های انتقادآمیز ساهر بر شعر شهریار را آورده، از دوران کودکی و دوستی آن‌ها صحبت کرده است و حتی گفته است که شعر معروف: «شهریارا! بی‌حبیب خود نمی‌گردی سفر» را شهریار برای حبیب ساهر سروده است. این مقاله که بعدها در هفته‌نامه‌ی سهند چاپ شد، در واقع از سخنرانی ایشان در دانشگاه شهید بهشتی اخذ شده است (1369).
میر حبیب ساهر کیمدیر؟
اونون آتاسی واختیله میانانین «ترک» کندیندن تبریزه کؤچوب، سرخابمحله‌سینده یورد سالمیشدی. اؤزو بو حاقدا ئییر
منیم آتام بدوی یمیش، کؤچری،
بیرگون گیریب دروازادان ایچه‌ری،
باغدان سووب آتلانارکن چبری،
قیزیل سولار محلّینده یورد سالمیش،
دوه‌چی دن گؤزه‌ل ـ گؤیچک قیز آلمیش.
ساهر 1282 ـ نجی شمسی ایلینده تبریزده بادام آغاجلاری گوللنرکن دونیایا گؤز آچمیشدی. اونو، دؤرد ـ بئش یاشلاریندا «سردابا اوستو»نده مکتب خانایا گؤنده‌رمیشلر. یئدی یاشیندا ایسه «سیدحمزه» بقعه‌سی‌نین جنبینده‌کی مدرسه‌یه گئتمیشدیر. همین ایل آتاسی اؤلموشدور. ایکی ایل سونرا آناسی اونو «حیدرتکیه‌سی» مکتب‌خاناسینا گؤندرمیش و او بورادا شهریار ایله هم‌درس اولموشدور. همین مکتب‌خانادا « احسن‌المراسلات» و «ابواب الجنان» کیتابلارینی اوخوموشلار. اون ایکی یاشیندا یئنی اصول ایله اداره اولان« مدارس معتمده»یه آد یازدیرمیشدیر و یئنه‌ده شهریار ایله هم‌درس اولموشدور. همین مدرسه‌ده شرعیات و عربیات ایله یاناشی جغرافیا، علم الاشیاء فرانسیزجا و روس دیلی ده اوخوماغا باشلامیشلار، بو مدرسه‌ده اوچ ایل درس اوخودوقدان سونرا «شئشگیلان» محله سینده یئنی آچیلان «رشدیه» مدرسه‌سینه وارد اولموشلار. بو مدرسه‌نی «میرزا حسن رشدیه» آچمیشدیر. بو مدرسه‌لرین هامیسیندا درسلر تورکجه گئدیردی و فارس دیلی متنلری احتوا ائده‌ن «فرائد الادب» کتابی و عربجه «مدارج القرائه»ده اوخونوردو.
ساهر همین مدرسه‌دن سونرا، «مدرسه‌ی مبارکه‌ی محمدیه»یه کئچیر و آلتی ایل سونرا بو مدرسه‌نی بیتیریر و احتمال که همین ایلده شهریاردان آیریلیر. بیر باش تورکیه‌یه گئدیر، استانبول دانشکده‌سینده «جغرافیا» بؤلومونه آد یازدیریر و اورادان 1313 شمسی ایلینده علمی لیسانس درجه‌سی آلیر. استانبولدا 7 ایل قالدیقدان سونرا تبریزه گلیر و 1326 نجی ایلده اردبیله، سونرا قزوین و تهرانا سورگون ائدیلیر و 1364 نجی آجی اؤلوم ایلینه‌دک تهراندا قالیر.
ساهر تورکیه‌ده اؤیر‌ندیگی یئنی شعر شیوه‌سینی ایرانا گتیریر. ایرانلی فارس شاعری نیما یوشیج اونون تأثیری آلتیندا یئنی اسلوبدا شعر دئمگه باشلاییر. ساهرین خلاقیتی او قده‌ر نیما یارادیجیلیغیندا اثر باغیشلیر که نیما تورکجه یئنی شعرینی فارسجا تقلید ائتمه جسارتینه مالیک اولور و «شعر نو» دئییلن یئنی اسلوب یارادیر. نیما دفعه‌لر ساهرین اوستادلیغیندان سؤز ائده‌رکن، اوندان جسارت آلماسینادا تأکید ائدیر. تأسفله که ایندیه‌دک ساهرین بو بؤیوک نقشی اینجه‌لنمه‌میشدیر. ساهر اؤزوده بونو، بیلیرمیش. او بیر یئرده فارسجا شعر نو یازانلارا خیطاب دئییر:
نخست، من ز رخ این عجوز افسونکار،
شبانه پرده گرفتم به خلق بنمودم.
نخست، من بشکستم طلسم عرف قدیم،
به سوی شعر نوینت دریچه بگشودم.
* * *
به سایه‌ها بزدم سایه روشن رنگین،
که سایه بر رخ شعر کهن فرو افکند.
اگرچه کهنه‌پرستان گریستند به من،
ولیک نسل جوان زد به شعر من لبخند.
و بیر یئرده«فروغ فرخزاد» اخیطاب و اونا نصیحت اولاراق دئییر:
بهل ای خواهر من نغمه‌ی ناموزون را،
که در آن غیر فضاحت هنر و رنگی نیست.
کوش تا همره ما سوی سحر روی آریم،
آن سحرگه که در آن اندُه و دلتنگی نیست.
* * *
هیچ اندیشه نمودی که در این راه هنر،
در جهان غم آشفته چه نقشی داری؟
هیچ اندیشه نمودی که تو هم زن هستی،
همچو زن‌ها ز غم و اندُه بخشی داری؟
* * *
هیچ اندیشه نمودی که یکی شاعره‌ای،
که ز ابریق هوس خورده و سرمست شود.
در ره آرزوی تلخ و هوس‌های زرین،
همچو هرجایی آراسته و پست شود!
* * *
غیر رنگ خود و جز نقش هوس‌های گران،
در دل آینه‌ها نقش دگر نادیدی!
هیچ کمرنگی زن‌های سیه بخت وطن،
هیچ اطفال گرسنه به سفر نادیدی.
گؤرونور که ساهر یالنیز شهریارا یوخ، نیما، فروغ فرخزاد و باشقا شاعیرلره‌ده اوستادلیق ائتمیش و اونلاری نصیحت ائتمه‌دن چکینمه‌میشدیر. بعضی دار دوشونجه‌لی تدقیقاچیلار، ساهرین شهریارا نصیحتلرین و بعضا اعتراضلارینی گوبودجاسینا طرح ائده‌رک، گویا اونون شهریار ایله دوشمن اولدوغونو اورتایا آتیرلار، حالبوکه ساهر شهریارین یارادیجیلیغینی سئون، اونون یوکسلمه‌سینی آرزولایان بیر بؤیوک قارداش کیمی اونونلا دانیشیر ولاکین فروغ فرخزادا خیطاب دئییر:
من از آن شاعره اندرز پذیرم به جهان،
به گنه دامنش آلوده نگردیده هنوز.
راه آن شاعره بسپارم، ناگفته به خلق،
با همه درد بساز و به همه آتش سوز.
* * *
مدح آن شاعره گویم که نکرده‌ست خطا،
در ره حق و عدالت بگذشته‌ست ز جان.
روز ناگفته به شب، تیره نگفته‌ست به روز،
به همه دوزخ سوزنده نگفته‌ست، جنان.
* * *
مدح آن شاعره گویم که نگفته‌ست به عمر،
دادگر بر کس خونخوار و به نادان دانا.
بهر یک جامه‌ی فاخر، ز پی گوهر و زر،
پیش دزدان نشده تا که کند مدح و ثنا.
* * *
من بر آن شاعره اهدا کنم اشعار نوین،
که زدرد دگران باخبر و آگاه است. . .
سونا قده‌ر. . .
بئله عصبیّت‌لی و حسّاس شاعر، شهریار ایله اوز ـ اوزه گلنده، البته بیر دوست و بیر معنوی یوکسکلیک، صاحیبی قارداش کیمی اونا چوخ یومشاق اعتراضلار ائدیر، اونو سئویر، نصیحت ائدیر و دئییر:«باخ شهریار، صهیونیسم باش قالدیرمادادیر!»:
شام چؤلوندن بیرگون گونش چیخاندا،
گؤی فلسطین سرمست یاتان زاماندا.
سیچانلار تک یاواش سس‌سیزجه خبر،
آج جهودلر دروازادان گیردیلر.
یورد اودلاندی، ویران اولوب تالاندی،
یئرلرینده قارا تورپاق قالاندی.
آیاقلاندی بوستانلیقلار، باخچالار،
مزرعه‌لر اولدو بوتون تارومار.
بئله‌لیکله شهریاری اویالتماق ایسته‌ییر. او بو قصد اوچون «منظوم مکتوب» شعرینی قوشموشدور. بو، بیر منظومه دیر. منظومه دؤرد حصّه‌دن عیبارتدیر. هر حصّه ایلین بیر فصلینه اختصاص تاپمیشدیر و عمومتیله «حیدربابایا سلام» منظومه‌سینه جواب اولاراق یازیلمیشدیر، بورادا ، ساهر شهریارا خیطاب دئییرکی «منصور خانی وصف ائتمک عوضینده، خلقین آجیناجاقلی حالینا یانماق لازمدیر.»
بئله یومشاق انتباهلار، اونون «خاطرات» عنوانلی منظومه‌سینده‌ده گلیر. همین منظومه‌ده شهریارا خیطاب یازیلمیشدیر و «کؤشن» مجموعه‌سینه داخیل ائدیلمیشدیر.«کؤشن» کتیابیندا، ساهر، شهریارا عائد بیر چوخ شعر داخیل ائدیبدیر حتّی بیر یئرده اوشاقلیق خاطیره‌لریندن‌ده دانیشیر . «ناظم آقا»نین اونون آیاقلارینا و درماسیندان سؤز ائدیر و دوستون محمد حسین شهریارا دئییر:
شیشی یاتسا بیر آز آیاقلاریمین،
سحر گلمه‌سمده، گلرم آخشام.
کیتابین سونوندا شاه زامانیندا تهراندا غریب یاشاماسیندان گیلئیله‌نیر و شهریاری تبریزه دؤنوب گئتمه‌سینه گؤره سیتایش ائدیر و دئییر:
بو یئرین چیرکیندیر باهاری یایی،
گونشی اودلودور توزلو دور آیی.
بورادا چارپیشار فقر ایله ثروت،
بورادا درویش‌لیک درین بیر حکمت!
سس سالار بورادا گئجه‌لر بایقوش،
بورادا ابلیس‌لر یورد ـ یووا قورموش.
بوراسی بازاردیر، شرف ساتارلار!
قولدورلار حشمته، جاها چاتارلار.
باخچاسی گوللنمز بوردا غئیرتین،
گؤنده‌رمیش بورایا تانری لعنتین.
همین منظومه ده، ساهرین شهریاری نئجه سئودیگی «یاغماساندا شیمشک چاخیب گورولدا»عنوان احساسلی بیر پارچاسیندا دویولماقدادیر. بو پارچانی اوخویورام:
آخما ایرماق، من ده سنه یولداشام،
گؤتور منی ائله بیل که بیر داشام.
سن داغلارین آغیر یوکون چکرسن،
بولاقلارین سرین سویون ایچرسن.
داش دگیلم، یاپراق قده‌ر یونگولم،
یولون اوسته دوشن توزلو بیرگولم.
بیر دامجییام بولودلاردان یئنمیشم،
بیر کؤلگه‌یم کنارینا سینمیشم.
آخما ایرماق، دایان سنا سؤیله‌ییم،
بودور منیم التماسیم دیله‌گیم:
ـ باغلی‌یام من سنین دوغما ائلینه،
وئرمه منی آمان دوشمن الینه.
قانادینا آلیب، گزدیر هریانی،
گؤتور منی، قانادلارین قوربانی.
آلاچیغیم یاندی، گؤردون توستوسون،
یاخلاشمادین، بوغدو منی قارا گون.
هئچ اولمازسا مایاق کیمی پاریلدا،
یاغماساندا، شیمشک چاخیب گورولدا.
دیدگاه‌ها
جواب:
اوستادین سؤزلرینی و یازدیغی مطلبی یاخشی اوخوگیلن، حبیب ساهر نیما یوشیجه کلاس باشیندا البته درس دئمه‌ییب، کیمسه به ادعادا دگیلدیر. سؤز بودورکی نیما «یئنی شعر» یاراتمادا حبیب ساهردن الهام آلمیشدیر یعنی ساهر اونا معلم اولموشدور.
آقای منصوریان:
از استاد دکتر صدیق آموختیم آن کس که مانند شما عربده می‌کشد و الفاظ سخیف و سبک بر زبان می‌راند، آدمی ضعیف و سست عنصر است که برای رساندن صدای خود به گوش دیگران بدین شیوه توسل می‌جوید. انسان فرهیخته صدایش به گوش اندیشه‌ها خواهد رسید و اوست که بی سر و صدا در گوشه‌ای کلامش را می‌نویسد، آنگاه تمامی جهان صدایش را می‌شنوند!
خوراک‌خوان (آراس‌اس) دیدگاه‌های این محتوا