دکتر حسین محمدزاده صدیق سال‌های 46 – 1342 را در شهرستان «هريس» و روستاهاي «خانقاه» و «مهرام» به شغل معلّمي سپري كرده است. در اين سال‌ها با افت و خیز با روستائیان، شیفته‌ی زندگی ساده و صمیمی آن‌ها شده است. و بسیاری از کتاب‌ها و مقالات ایشان در زمینه‌ی فولکلور و ادبیات شفاهی آذربایجان محصول مطالعات ایشان در همین سال‌ها است؛ مانند کتاب‌های: هفت مقاله، پیرامون فولکلور و ادبیات آذربایجان (چاپ تهران، 1353)، قصّه‌های روباه (چاپ تهران، 1351)، قصّه‌های کچل (چاپ تهران، 1351)، چیل مایدان، افسانه‌ی اسب (چاپ تهران، 1353) و غیره که هنوز هم در نوع خود کم نظیر هستند.
یکی از تحقیقات ایشان در این سال‌ها، تحقیق بر روی نوعی ترانه‌های محلّی روستایی ترکی است که به آن‌ها «سایاچی سؤزلری» گفته می‌شود.
به عنوان نمونه قسمتی از کتاب را در زیر می‌آوريم:
سایا چیست؟
فولکلور آذری:
عنصر ترک، پس از اسکان در آذربایجان و مناطق اطراف آن و گردن نهادن به اسلام و ترکیب و تحلیل با بومیان پروترک و جزء آن مناطق، موجودیتی بدیع و نوظهور از تلفیق مدنیّت بومیان و آداب و رسوم و معتقدات ساده‌ی خانه به دوشی خود به وجود آورد که سبب شکوفا شدن و تولّد فولکلوری غنی و سرشار گشت که اینک به «فولکلور آذری» تعبیر می‌شود.
فولکلور یا مدنیّت بومی آذری که به عنوان مرده‌ریگ گرانبهایی اینک در دست ماست، در عین حالی‌که تمام مظاهر شهری‌گری بومیان را مانند پوششی در خود حفظ کرده، در بطن و عمق خویش به قدرت، آثار آیین‌ها و رسوم پیش از اسلام و پیش از اسکان مردم در شهرها را نیز نگه داشته است.
با آگاهی و آشنایی به روحیه‌ی این مردم، پس از نمودن و زدودن پوشش‌های آثار فولکلوریک، تابلوهای زنده و جانداری از حیات عشایری مردم و معتقدات اولیه و بی‌آرایه‌ی آنان خواهیم یافت.
آیین شامان یا شمن:
مجموع معتقدات و آیین‌ها و رسوم پیش از اسلام مردم آذری، اینک به عنوان «آئین شامان» مورد توجّه محقّقان قرار گرفته است.[1]
این آئین، مانند همه‌ی کیش‌ها و آیین‌های نخستین بشری، روی اصل طبیعت‌پرستی و احترام و ستایش به حیوانات و عناصر و مظاهر سودرسان طبیعت بنیاد نهاده شده است.
پس از اسلام، آداب و مراسم این آئین، خواه ناخواه جای خود را به آئین‌ها و رسوم اسلامی داد؛ ولی برخی مراسم، مظاهر و نشانه‌های خود را در جامه‌های نو و در اشکال جدید، بعدها نگه داشت. . .
[1] عبدالقادر اینان: «تاریخده و بوگون شامانیزم»، آنکارا، 1954.