-1-
Külək qalxıb dolaşırdı çovğunlu bir havada,
Hündür dağlar yatmış, başqa yox idi heç səs-səda.
Qara gecə aparmışdı axışları yuxuya,
Şaxta imkan buraxmırdı canavarlar uluya.
Kənd aşağı dərin bir çay ağır-ağır axırdı,
Ağ geyimli bir tək ağac, uzaqlara baxırdı.
Udqun-daşğın sel suları sıxılmışdı şaxtadan,
Dərələrdə tülkü bəymiş, təpələrdə qar-boran.
Dəlikləri, çalaları şəpə dutub basırdı
Hardasa bir alçaq axış, belə zora susurdu.
Dar bir cığır buruş-buruş basılırdı qarlara,
At-olaqlar açan rədlər, örtülürdü astaca.
Bu cığıra qanlı-qanlı lüt ayaqlar qoyulub,
Qalın-qalın dabanlardan qat-qat dəri soyulub
Bu cığırda minlər insan, çatılarla sürünüb,
Para-para çulları da qızıl qana bürünüb.
Bu cığırda minlər gəlin atlar üstə qaçılıb,
Səhər-axşam durğun günəş minlər leşə saçılıb.
Saatda bir minlər qadın daş üstündə oturub,
Balaların bellərindən açıb, süddən doyurub.
Bu cığırda xanlar-bəylər ehtiramla atlanıb
Yanlarından ötən kimsə önlərində qatlanıb.
Bu cığırda yalqızları canavarlar buruyub
Dutub boğub, leşlərini yamaclardan sürüyüb.
Bu cığırdan gəvənçilər obaşdandan ötüblər,
Ərbab ötrü dağ-daşlara, beyar işə gediblər.
Minlər ana ürəkləri dağlanıblar burada.
Minlər iyid bu ciğirda bağlanıbdır atlara,
Əkinçilər yorğun-yorğun axşam burdan keçiblər,
Şahlar burda yığva qurub qızıl şərab içiblər.
Dar bir cığır buruş-buruş basılırdı qarlara,
At ulaqlar açan rədlər örtülürdü astaca.
Külək qalxıb dolaşırdı çovğunlu bir havada,
Hündür dağlar yatıb başqa yox idi heç səs-səda.
Zülmət içrə zorlanırdı amansız bir çovğun-qar,
Ancaq çənlər arasında seçilirdi daxmalar.
Vıyıldlya iz salırdı gahdan səsi itlərin,
Külək hərdən şəpələri yatırdırdı ən qəlin.
Gecə ötmüş yarısından, yuxlamışdı təbiət,
Bürümüşdü kəndin için quyruqlu bir çən-zülmət.
Yatışmışdı çöldə düşən hər dağ, axış, hər qaya,
Hətta külək yorulmuşdu, istəyirdi yuxlaya.
«Cənab Sərvan» sarayından lakin işıq saçırdı,
Saray dövrə qaranlığı-dumanları biçirdi.
Saray içi sanki əsla çöldən yoxmuş xəbəri,
Qalmamışdır orda heç bir qoca qışın əsəri.
Oynayırdı ağ divarda suzmanının kölgəsi,
Sürünürdü istiliklə tarın incə xoş səsi.
Qavzanırdı, yenilirdi, titrəyirdi zəxmələr,
Bacarıqlı əllərilə, açılırdı pərdələr,
Pəncərənin pərdəsisə, göstərirdi bunları,
Axışırdı onun üstə rəqslərin də besyari.
Fərmandehin dolğun gözü bu rəqslərə baxırdı.
O cənabın dövrəsini, bürümüşdü qadınlar,
Kimisi lüt, kimi paltar içrə, sanki novbahar.
Kimi onun başın alıb incə budu üstünə,
Kimisi də gülab tökür ayağının püstünə.
Kimi açıb sinəsini, çiçək sərib üzünə,
Kimisi də xumar gözün tikib onun gözünə.
Kimi qızıl yanağı ilə oxşayırdı şənliyi.
«Baba Kərəm» havasilə oynayırdı birisi,
Ən aşağı oxuyurdu kimisi.
Birdə qalxdı alnı üstə fərmandehin gözləri,
Tez sarsıtdı qadınları baxışının közləri.
Çəkildilər bir bucağa incə bədən qadınlar.
Susdu hərzad hətta kölgə, hətta şərab, hətta tar.
Bütün saray intizarla o cənaba tikdi göz,
Kimsədə yox heç səs-səmir, könüllərdə susdu söz.
Neçə ləhzə ağır sükut basdı təmam sarayı,
Burda çökdü içəriyə çölün səs-küyü hayi,
Burularaq vıyıldadı külək bir an eşikdə,
Sərxoşlar da anladılar qış durubdur keşikdə.
İntizara son verildi, sözə gəldi o şeytan,
Hamı qırpdı qulaqların hərə etdi bir güman.
Kimi dedi:
- Vay Allah ey, mən çaşdımmı harada?
Kim düşündü:
- Görəsən ki kim öləcək arada?
Allah nədir bu halətin, bu qəzəbin səbəbi?
O bağırdı:
- kocas Gülnaz?
Və titrədi nəfəsi.
Sükut içrə fırlanıban qayıdırdı gür səsi,
Bir an keçdi, səs-səmir yox, birdə dedi:
- A Murad!
Sarayda səs, çöldə külək, qopartdılar dad-bedad.
Yenə də yox cəvab verən, o bağırdı:
- Ha! Gomşin!
Və qadınlar dağım-dağım basdı çölə bir-birin.
Bir ləhzədə saray dolu basım-basım insandan,
Qalmadı heç nə bir əsər, nə də bir iz, nə nişan.
Çökmüş idi qızıl şərab gözlərinin içinə,
Qalxmış idi gür bir həvəs ürəyinin dibinə.
Xulyaların aləmində çıxmış idi özündən,
Dolğun qəzəb çaxmaxdaydı boş sarayda gözündən.
Gahdan yerdə qalan tarın simlərini bururdu,
Gahdansa da udqunurdu, nəfəs-nəfəs vururdu.
Ağ divara birdən çökdü canlı qara bir kölgə,
Açıq qapı bir titrədi cənab sərvan önündə.
Budur, Murad içəridə ova-ova gözlərin,
Görən kimi fərmandehi itirmişdi sözlərin.
- bəle qurban!
Deyə! durdu söyüd kimi qıraqda,
Ürəyində dönə-dönə çağırırdı:
- bismillah!
Fərmandehin dolğun gözü çaxdı birdən Murada,
Istədi ki qalxıb cuma yağdıra min bir qada.
Lakin ləbin çeyniyərək:
- begu binəm çi şod in?
Deyə, durdu, çırpınaraq dalı verdi nəfəsin.
- ya Allah hey!
Deyə Murada belə açdı səsin:
- bəle qorban dər xedmətəm!
Və titrədi qıçları.
- kocas Gülnaz, pedər suxte!
O qopartdı havarı.
Fərmandeh öz nəzərindən keçirirdi Gülnazi.
Sanki birdən ağac ara basdılar bir pavazi,
O bağırdı:
- paşo, gom şo, doxtərə ro biyar inca?
Ayaq üstə qalxdı birdə tə′ziminə əyildi,
- çəşm qorban!
Deyə-deyə qabağında büzüldü,
Düşünərək Murad çıxdı dalı-dalı saraydan,
Sızıldadı çöldə külək, dolaşaraq bu zəman.
- Daha getmək!
Deyə Murad, özün saldı bayıra,
......
Yatışmışdı təmam dünya, yox idi heç səs-səmir,
Ancaq külək olmuş idi təbiətdə bir əsir.
Yaxasını qaldıraraq Murad dedi:
- Bismillah!
Lakin şaxta sanmayırdı nə xan, nə şah, nə Allah!
Sallanırdı buz qəndili buğlarından Muradın,
Yüksəldirdi gedə-gedə şaxta, külək bedadın.
Cür-bə-cürə məfkürələr keçirtdisə bir anda,
- Gərək getmək xan buyurur,
Deyə durdu bir yanda.
Şaxta məcal verməyirdi heç bir fikrə durmağa,
Naçar Murad:
- Gərək gedəm uşaqları yığmağa,
Deyə cumdu çölə, birdən ayaq qoydu qaçmağa.
-2-
Budur, indi getmək saraydan gərək,
Gülnaz daxmasında nə vardır görək.
Sarayın altından bir qat aşağı.
Sərilibdir qara xanlığın bağı.
Qar – çovğun havadan şiddətlə tökür,
Qoca ağacları ağlığa bükür.
Baxçadan otaya alçaq daxmalar,
Geyinib ax başaq, tutqulayıb qar.
Nə səs var nə səda, zülmətdir ancaq,
Günəşdən səhərdən yoxdur heç soraq.
Qar tökür amansız, sanmayır heç nə,
Çökür qara duman düzə çimənə.
Ancaq gahdan gaha itlərin səsi,
Qalxarkən dinləyir azan hər kəsi.
Daha burda yoxdur xanlıqdan xəbər,
Görünmür burada saraydan əsər.
Daxmalar qoynunda uca bir günbəd,
Sancılıb qarlara durubdur bərt-bərt.
Bir imamzadanın nişanıdır bu,
Açıqdır rəiyyətə qucağı, qoynu.
Dərdlilər gecələr burada qalır,
Sidq ilə yapışıb mətləbin alır,
Məzlumlar buraya pənah gətirir,
Ciyərlər dağıdan min ah gətirir.
Qadınlar nəzirin buraya verir,
Sözlülər sözlərin buraya deyir.
Bütün qəhərlilər gəlib ağlayır,
Ümidsiz kimsələr ümid bağlayır,
Xan isə buraya and-mand içir,
Rəiyyətin boynunu sünbül tək biçir.
Buranın xuddamı molla Bilaldır,
Onundur burada hər nə ki vardır.
Tarixindən ancaq Bilal agahdır,
Başqa kimsə bilmək böyük günahdır.
Günbədi gecənin bağrını biçir,
Topa-topa qarı, çovğunu içir.
Küləkdən şaxtadan keçib çirağı,
Qar ilə ağarıb yaşıl başağı.
Daxmalar bürüyüb dörd-dövrəsini,
Çən basıb gizləyir şən zirvəsini.
Uzaqdan baxanda, sanki bir ana,
Balaların yığıb oyan-buyana.
Budur az o yana, itlər ulayır,
Buruşlarda külək səsin dolayır.
Zülmətəd da yoxdur başqa səs, ancaq,
Hov! vurursan da, hov! eşidir qulaq,
Yatıb yer, yatıb göy, yatıb təbiət,
Bürüyübdür kəndi ağır bir zülmət.
Ancaq qar nədənsə yatışmaq bilmir,
Qara ürəyinin pasını silmir.
Fağıra – yoxsula qan yaş içirdir,
Canlara min kəsgin qılınc keçirdir.
Qorxursa, ülkürsə cənab sərvandan,
Qisasını alır xəstə canlardan.
Qalanır, qalanır, sanmayır heç nə,
Kim bilir nə ola? Boğazdır gecə.
Kim bilir uçurda hankı daxmanı,
Kim bilir ağlada hankı insanı?
Kim bilir batıra hankı ulduzu,
Kim bilir qaralda hankı gündüzü?
Kim bilir ağarda hankı saçları,
Kim bilir qaralda hankı yaxanı.
Kim bilir qocalda hankı qoçları?
Kim bilir cırdıra hankı çuxanı?
Qarlı bir gecədir, ürəyi zülmət,
Yaradır məşəqqət, yaradır zillət.
Yatıb yer, yatıb göy, yatıb təbiət,
Bürüyübdür kəndi ağır bir zülmət.
Bir azca oyanlıq itlər ulayır,
Buruşlarda külək səsi dolayır.
Vıyıltı salırı dar təngələrə,
Dayanmıb, çırpınır havada-yerdə.
Budur dib təngədə cansız bir işıq,
Demək orda vardır bir neçə ayıq.
Bu zülmət içində oyaq var demək,
Fərmandehdən başqa kimsədir görək.
Fədayi «Muxtar»ın arvadı Gülnaz,
Gecənin qoynunda eyləyir niyaz:
Bağlar silkindi bardan,
Düşmən kam aldı yardan.
Nola bir xoş gün gələ,
Biz də qurtaraq dardan.
Odlan fələk, ay fələk,
Qəlbin olsun qan fələk,
Kiminə dərd veribsən,
Kiminə dərman fələk.
-3-
Üç günün içində basıldı Təbriz,
İnsanlıqdan daha qalmamışdır iz.
Bir çox Fədayini dardan asmışlar,
İmamzadaya da qədəm basmışlar.
Gəlmişdi buraya cənab-i sərvan,
Kəndistan əhlinə deyirdi qan!qan!
Fədayi Muxtarı gülləmişdir,
- Arvadı bizimdir!
Kəndə demişdir.
-4-
Arx dibində ağ geyinmiş göyümtül bir Sərv ağacı,
Qara qışa heç baxmadan yüksəlmişdi başda tacı.
Ürəyində qorxu, Murad yönəlirdi ona sarı,
Azad Sərvin önündə o, oxuyurdu Araz barı:
Arx dibində boylanan sərv,
Ömür sürmə qurur ilə.
Rüxsət yoxdur kimsə burda,
Bir yaşasın sürur ilə.
Sən təki hər gözəl məxluq,
Qurbanlıqdır bir həvəsə.
Bir həvəsdən ötrü burda,
Son verilir min nəfəsə.
Şadlıq burda həram olar,
Çiçəklənən hər bahara.
Burda bülbül sinəsinə,
Vururlar min acı yara.
İstəsənsə asudəlik,
Qatlan dizə, artıq qalxma.
Gözəllik qoy nabud olsun,
Üfüqlərdə bayğın baxma.
-5-
Maydanların, kəhərlərin, buzlanmışdı yalları,
Külək göydə oynadırdı kimsiz-yalqız ağ qarı.
Quş başılar dumanlıqda rəqs edirdi qalxıban,
Ağ tüklər tək sərilirdi qarlar üstə tazadan.
Çiyninə bir «bernu» atmış çatma qaşlı cəvan Gülnaz,
Ağ atına minmiş idi.
Sürütlürdü fərmandehin nə′şini qar üstündə,
Dənə-dənə buz donmuşdu suratının pustundə.
-6-
Zülmətin ürəyin deşirdi bernu,
.......................
Qızıl bir səhərdən verirdi xəbər.
Sökülür dan yeri, açırdı səhər.
Sevgi dünyasında məhəbbət coşsa,
Dayananmaz qarşı nə sərvan, nə xan!
Göstərib hər zəman bu həqiqəti,
Duru güzgüsündə qocaman zaman.