بینابدان گلن سس
یکشنبه, 14 فروردين 1401
بینابدان گلن سس (مقاله منتشر شده درگاهنامه بناب‌شناسی، شماره ۱)   دکتر ح. م. صدیق  ... ادامه مطلب ...
IMAGE داستان های حماسی کوراوغلو
یکشنبه, 14 فروردين 1401
کوراوغلو   داستان های حماسی کوراوغلو با مقدمه و نظارت فنی دکتر ح. م. صدیق انتشار... ادامه مطلب ...
شماره 12: «مرا ببوس»، «گل اوپ منی» و «آچیل سحر» ترانه لری نین شاعرلری
یکشنبه, 11 ارديبهشت 1401
«مرا ببوس»، «گل اوپ منی» و «آچیل سحر» ترانه لری نین شاعرلری دکتر ح. م. صدیق «مرا... ادامه مطلب ...
پیشگفتاری بر دیوان همای مشکینی
یکشنبه, 14 فروردين 1401
مقدمه   آن چه زیر دست خواننده است، مجموعه ی اشعاری است از شاعری متعهد، متدین و... ادامه مطلب ...
IMAGE اعطای نشان عالی خدمت به دکتر حسین محمدزاده صدیق
پنج شنبه, 30 فروردين 1397
پنجشنبه 17 اسفند 1396 مراسم جشن با شکوه استقلال کانون مردم‌نهاد وکلای دادگستری در... ادامه مطلب ...
IMAGE اهمیت چاپ جدید سنگلاخ در موضوع اشعار ترکی و فارسی
جمعه, 03 دی 1395
(پژوهشنامه‌ی خاورشناسی نسخه (شش‌ماه نامه)، ج 16، ش 42، سال 2016 م.) دوچنت دکتر اسرافیل... ادامه مطلب ...
IMAGE مصاحبه‌ی شمس نگار با دکتر ح. م. صدیق به مناسبت سال یونس امره
چهارشنبه, 30 فروردين 1396
سؤال اول: با توجه به این که یکی از موارد مورد پژوهشی و کتب منتشره حضرتعالی درحوزه... ادامه مطلب ...
IMAGE مصاحبه با دکتر ح. م. صدیق، ترکی‌پژوه و محقق خستگی‌ناپذیر
پنج شنبه, 21 مرداد 1395
چندی پیش در آستانه‌ی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران (اردیبهشت 1395) مصاحبه‌ای با... ادامه مطلب ...
IMAGE انتشار مجموعه شعر «آنا تبریز» سروده رامین عسکریان
شنبه, 23 دی 1396
مجموعه شعر «آنا تبریز» سروده‌ی دکتر رامین عسکریان با مقدمه‌ی دکتر ح. م. صدیق توسط... ادامه مطلب ...
IMAGE انتشار مجموعه شعر «باشینی اوجا توت ائینالی داغیم» سروده بهمن پورباقری
چهارشنبه, 20 دی 1396
مجموعه شعر «باشینی اوجا توت ائینالی داغیم» سروده‌ی بهمن پورباقری (حسرت) در 96 صفحه... ادامه مطلب ...
IMAGE Nəsiminin məzhəb, məslək və milli mənsubiyəti
جمعه, 15 آذر 1398
Qeyd. Dekabrın 5-də Bakıda "Nəsimi 650: haqqın carçısı" mövzusunda beynəlxalq elmi-praktik konfrans keçirilib. Həmin konferansda Prof.... ادامه مطلب ...
Nəsiminin Qəzəlinin Şərhi
جمعه, 17 آبان 1398
Nəsiminin Qəzəlinin Şərhi   Prof. Hüseyn M. Sədiq – f.e.d Tehran Pedaqoji İnstitutunun pensiyaya çıxmış professoru    ... ادامه مطلب ...
IMAGE کلمه قصار استاد دکتر ح. م. صدیق (در مواجه با بداخلاقان)
شنبه, 04 آبان 1392
در مواجهه با افراد و گروه هایی که هتاکی و بی ادبی و بداخلاقی خط مشی آنان است باید... ادامه مطلب ...
نگرشهای تو زندگی‌ات را رقم می‌زند
جمعه, 11 مرداد 1392
وقتی بشارتی نیست - 50 -  زماني كه انسان متوجه شود راهي كه در زندگي پيش روي او است،... ادامه مطلب ...
IMAGE دانلود دکلمه‌ی غزلی از حکیم محمد فضولی
شنبه, 15 فروردين 1394
شعر فارسی: حکیم ملا محمد فضولی ترجمه ترکی: حسین دوزگون - دکلمه: شاهرخ نخعی حجم: 5... ادامه مطلب ...
IMAGE دانلود موسیقی مکتب مولویه - نی‌نوازی
دوشنبه, 17 آذر 1393
دانلود نی‌نوازی صوفیان مولویه حجم 10 مگابایت DOWNLOAD برای موارد بیشتر اینجا کلیک... ادامه مطلب ...
IMAGE ترجمه‌ی منظوم ترکی چند شعر امام خمینی (ره)
یکشنبه, 30 فروردين 1394
اشعار امام خمینی (ره) توسط دکتر حسین محمدزاده صدیق در سالهای  1368 تا 1370 ترجمه... ادامه مطلب ...
IMAGE ابو العلاء معرّی‌نین «فخریّه» قصیده‌سی‌نین تورکجه ترجمه‌سی
پنج شنبه, 29 اسفند 1392
دوقتور ح. م. صدیق عرب ادبیاتینا چوخ قدیم زمانلاردان رغبت بسله‌میشدیر. من اؤزۆم 1346... ادامه مطلب ...
IMAGE حبیب ساهر، حسین دوزگونون باخیشیندا
سه شنبه, 04 ارديبهشت 1397
نعمت مسگری حبیب ساهر چاغداش دورده بلکه ده آذربایجانین ان بؤیوک، ان گوجلو، ان... ادامه مطلب ...
IMAGE تحلیل فولکور در آثار دکتر صدیق (‌از دیدگاه زبان و محتوا) - قسمت دوم
یکشنبه, 14 دی 1393
فاطمه بهرامی صالح قصه های کچل    این مجموعه که به نام دنیای قصه‌ی بچه‌ها چاپ شده... ادامه مطلب ...
IMAGE مشروطیت دؤنمینده فعالیت گؤسترن نسیم شمال
پنج شنبه, 16 مرداد 1393
دکتر ح. م. صدیق ملک الشعرای بهار بیر شعرینده دئییر: احمدای سید اشرف خوب بود،... ادامه مطلب ...
IMAGE یک روز در خاف (سفرنامه) قسمت چهارم
چهارشنبه, 11 تیر 1393
دکتر ح. م. صدیق فولکلورپژوه خافی دوستان همراه، عصر ساعت 7 از نگهبان موزه‌ی... ادامه مطلب ...
IMAGE مخزن الاسرار نظامی با ترجمه‌ی منظوم ترکی ابوالفضل حسینی (حسرت)
سه شنبه, 07 بهمن 1393
مثنوی «مخزن الاسرار» اثر نظامی گنجوی با ترجمه‌ی منظوم ترکی «دکتر سید ابوالفضل... ادامه مطلب ...
IMAGE منتخب الخاقانی فی کشف حقایق عرفانی (بیرینجی بؤلوم)
یکشنبه, 26 آبان 1392
مولف: ملا عبدالله زنوزی - تورکجه‌یه چئویرن: دکتر حسین محمدزاده صدیق. اؤن سؤز... ادامه مطلب ...
IMAGE سخنرانی دکتر ح. م. صدیق پیرامون ادبیات عاشیقی آذربایجان در فرهنگسرای مهر
شنبه, 25 مهر 1394
فرهنگسرای مهر در اولین جلسه سلسله برنامه های جستاری در موسیقی به بررسی تخصصی... ادامه مطلب ...
IMAGE سنگلاخ، گنجواژه‌ی امیر علیشیر نوایی
شنبه, 25 بهمن 1393
متن سخنرانی دکتر حسین محمدزاده صدیق در همایش امیر علیشیر نوایی. مشهد مقدس،... ادامه مطلب ...
سالشمار زندگی استاد شهریار
شنبه, 12 مرداد 1392
در این جا سالشمار زندگی و حیات ادبی شهریار را بر کتاب می‌افزایيم. این سالشمار را... ادامه مطلب ...
شهريار و بولود قاراچورلو سهند
شنبه, 12 مرداد 1392
مقاله‌ی «شهریار و سهند» درباره‌ی روابط ادبی شهریار با حماسه‌پرداز بلندآوازه‌ی... ادامه مطلب ...
IMAGE «خسرو و شیرین» نظامی و «فرهاد و شیرین» امیر علیشیر نوایی
یکشنبه, 06 ارديبهشت 1394
دکتر ح. م. صدیق («سهند» هفته‌لیگیندن بیر قطعه- سال 1374) هفته‌لیگیمزده «نظامی... ادامه مطلب ...
IMAGE مراغه‌لی اوحدی و تبریزلی صائب
پنج شنبه, 03 ارديبهشت 1394
دکتر ح. م. صدیق (سهند هفته‌لیگی‌نین ادبی یازیلاری - چهارشنبه 17 خرداد 1374- شماره 257)... ادامه مطلب ...
تورکجه شعر بیلگیسی - بئشینجی درس
شنبه, 12 مرداد 1392
تک هجالي قوشغولار  بئله‌ليکله بحث لريميزده شعريميزين جوت هجالي قاليبلاري‌نين... ادامه مطلب ...
تورکجه شعر بیلگیسی - دؤردونجو درس
شنبه, 12 مرداد 1392
جوت هجالي اؤلچولو شعرلرده دوراقلار جدولي  1.     دؤرد هجالي اؤلچو: 2+2 1+3 3+1  ... ادامه مطلب ...
شرح منظوم چهل کلام
جمعه, 08 مرداد 1400
شرح منظوم چهل کلام (سروده ی حریمی) (شاعر قرن ۱۲)   هدیه ی دکتر صدیق در آستانه ی عید... ادامه مطلب ...
حسین دوزگونون شعری (شهید «ثقة الاسلام»ین خاطره‌سینه)
شنبه, 23 فروردين 1393
دوغوم (شهید «ثقة الاسلام»ین خاطره‌سینه) - 1 – اَشْهَدُ اَنَّ عَلیًّ وَلیُّ الله... ادامه مطلب ...
IMAGE عکس دسته جمعی اختتامیه همایش علیشیر نوایی
سه شنبه, 28 بهمن 1393
دکتر ح. م. صدیق عضو هیئت علمی همایش امیر علیشیر نوایی (دانشگاه فردوسی مشهد، بهمن 1393)... ادامه مطلب ...
IMAGE گزارش تصویری از کنگره جهانی جاده ابریشم در دانشگاه استانبول
جمعه, 10 آبان 1392
استاد دکتر صدیق روز پنجشنبه عصر پس از پایان کنگره جهانی جاده ابریشم واقع در... ادامه مطلب ...
IMAGE لوح تقدیر کنگره جهانی جاده ابریشم- دانشگاه مدنیت استانبول
چهارشنبه, 15 آبان 1392
لوح تقدیر کنگره جهانی جاده ابریشم دانشگاه مدنیت استانبول آبان ماه 1392 ادامه مطلب ...
IMAGE لوح تقدیر هشتمین کنگره تورکولوژی دانشگاه استانبول
چهارشنبه, 17 مهر 1392
لوح تقدیر هشتمین کنگره جهانی تورکولوژی به استاد دکتر حسین محمدزاده صدیق مهرماه 1392 ادامه مطلب ...
IMAGE معرفی کتابخانه دکتر حسین محمدزاده صدیق
جمعه, 11 مرداد 1392
كتابخانه‌ی وقفی استاد، كتابخانه‌ای است كه بنیانش از سال 1334 شكل گرفت. یعنی از... ادامه مطلب ...
شماره 12: نیمه پنهان هستی
یکشنبه, 11 ارديبهشت 1401
به یاد استاد ناظر بیوک ملایی عقل ورق ورق بگشت، عشق به نکته یی رسید / طائر زندگی برد... ادامه مطلب ...
شماره 12: ناظر شرفخانه ای از نگاه دیگران
یکشنبه, 11 ارديبهشت 1401
ناظر شرفخانه ای از نگاه دیگران   زنده یاد یحیی شیدا شاعر، ادیب و روزنامه نگار... ادامه مطلب ...

 

 

 


Ürək ağrısı

Soruşursan:

«- Niyə baba ağrır sənin ürəyin?»

Ürəyimi ağrıdanlar, mənim qızım az deyil.

Hansın deyim, hansı qalsın? Hansına sən dözərsən?

Sənindəki serçə qəlbin, mənimki tək saz deyil.

«Donuq olsa, durğun olsa» söyləmişdir Füzuli:

«Ürək deyil, parça buzdur, gər olmasa dərdmənd.»

Elə ulu dərd-ü qəm var, ürəyi də ağrıdar

İnsan var ki, vücudunu ney tək eylər bənd-bənd.

 

Elcə bilən vurğunları kimsə saymaz olanda,

Bir qəlbin yox, bir kəsin yox, bu dərdidir vətənin.

Şairlərn kitabları qoltuğunda qalanda,

Necə mənim qızıl qəlbim heç ağrıya düşməsin?

 

Düyünlənib topraqlarda anaların baxışı,

Yüz illər yol gözləyərmi bir el-ulus, bir millət?

Əsarət qandallarına dözərlərmi aslanlar?

Qeyrət kanı oğullardan görünməz mi bir qeyrət!

 

Başı uca millətimiz öz mənliyin unudur,

Əcnəbinin çirağına hey süzülür, yağ olur.

Əriməsi, tökülməsi dərələrə dağların,

Ürəyimdə, qızım mənim, hey dikəlir, dağ olur.

 

Kədərlətmək istəmirəm sənin doğum günündür

Gələcəyin qutlu olsun, aydın olsun günlərin!
İtirməsin siyadətin, başı uca yaşasın,

Yaxşı böyütsün evladın, bir gün görsün ellərin.

 

Məcruh qəlbim ağrısa da, qızdırırsan sən onu,

Qızım sənin doğum günün mubarək olsun bugün.

Son qələbə dözümdədir, dözür qartal ürəyim,

Gözləyirik gələcəkdə böyük zəfər, toy, düyün.

 

Bugün bayram eləyibsən, çalırsan, oynayırsan,

Hər kim sənin bayramına bir hədiyə gətirir.

Anan yenə kədərimi süzür mənim uzaqdan,

Çünkü baban şe′r payı ilə bu bayrama qatılır!

 

Sənə bugün qoltuğumda bir qalan şe′r gətirdim,

«Şeyx Məhəmməd» həmasəsin, qızım sənə yazmışam.

Mənim bu dövlətim – varım yenə nisgildir sənə

Kəlmələrin, ürəyimin lap dibindən qazmışam.

 

Başı uca alimimiz sərələnərkən yerə

Dedi: «Eşqə, fəzilətə, düzgünlüyə vurulun.

Hər havaya oynamayın əcnəbiyə xoş gəlsin,

Mənim təki eşq oduna yanın, dözün, durulun.»

 

Oxu qızım, oxu qızım, Şeyx Məhəmməd nağılın,

Soruşma day: «niyə baba ağrır sənin ürəyin?»

Ürəyimi ağrıdanlar mənim qızım az deyil,

İndi birin söyləyirəm, dinlə, qulaq as dərin:

 

Xamnə

«Şəbüstər»dən qıraqda, gün batan bölgəsində,

Şeyx Məhmudun sözündə, səsində, nəfəsində,

Yüz illər bundan qabaq verdiyi ilqar üstə,

Qərib bir nəğmə yaşar, qəmli duyğular üstə,

Ürəyinin başından dənizə pəncərə var,

Sonsuz səmani onun üzünə hər gün açar.

«Mişov» qucaqlamışdır, dərya qədər qussəsin,

Qoynunda saxlamışdır zəman sarsıdan səsin.

Min dörd yüz illik çinar nəğməsidir bu şəhər,

Qərib qəmli duyğunun gur səsidir bu şəhər.

Öz əyninə geyəndə qəriblik yapıncını,

Göz önünə gətirir düşmənin qaxıncını.

Mişov bütün islanır, gözlərindən yaş axır,

İldırımlar şaqqıldlr, çinar göylərə baxır.

Göylər bütün qapqara, nə ulduz var nə də ay,

Nə ağlayış duyulur, nə səs səmir, nə bir hay.

Susğunluq bürüyübdür bütün qayalıqları,

Qəm kərvanı yüksəlir «Xanmə»dən dağa sarı.

Mişov dağı, şimaldan, Urmu gölü cənubdan,

Qoynunda becərirlər Xamnəni, sanki bir can.

«Təsuc» gilanarlığı solda, «Şəbüstər» sağda,

Qıvrım-qıvrım bəzəyir göyçək üzün hər çağda.

Dalını vermiş dağa üzün dənizə açmış,

Ağır qara matəmin düzəngahlığa saçmış.

Şeyx Məhəmmədi doğmuş, becərtmiş, həm itirmiş,

Həm sevinc, həm bərəkət, həm də sukut gətirmiş.

«Baqir Abad», «Hac Hüseyn» məscidlərin savuşdum,

«Hac Əhməd» küçəsinin başında atdan düşdüm.

Deyirlər ki o şeyxin burada idi evi,

Burda doğmuş yaşamış, burda sürümüş ömrünü.

Qanalıqlar, almalıq, armudluqlar, güllüklər,

Bürümüş bir baxçada, onu görərmiş ellər.

Sən bu dar küçələrdə şair nə axtarırsan?

Tə′zim et, qoy sarsılsın həqqə bağıran şeytan.

Həqq hara, həqq söz hara, Allah hara, din hara,

Ürəyimə vurur o, yara üstündən yara.

Otur, axşam çağıdır, gün yönəlir batmağa,

Səni aparacağam yüz il qabaqki çağa.

Sil könlünün pasını axıt gözün yaşların,

Bax qızaran şəfəqə, düyünləmə qaşların.

Səksən il bundan qabaq Xamnə günəşi batdı,

Bir satqın dinsiz köpək, Şeyx Məhəmmədi satdı.

Ürəyində nə aşub, ay şair! nə üsyan var,

Darıxma, otur ağla, yoxsa vaxtın daralar.

Sən hələ yazmalısan qəhrəmanlıq dəstanın,

Həmasələr yaradan şanlı Azərbaycanın.

Yaz, xainlərdən danış cinayətlərdən söz aç,

Günəş əsrarın söylə, qaranquluqlardan qaç.

Otur burda, bu küçə müqəddəsdir sənin çin,

Bu ana caddəsidir, şahrahıdır vətənin.

Şeyx Məhəmməd Xiyabani addım basmış buraya,

Otur ağla, heç tərpənmə, hara gedirsən, hara?

Üsyanlı imanların caddəsidir bu küçə,

Saf eşqin şərbətidir, badəsidir bu küçə.

Düşüncənin, arzunun diləklər səhifəsi,

Azadlıq əsrarıdır, fəzilətlər nəğməsi.

Öpmüşdür ayaqların Şeyx Məhəmmədin bu topraq,

Duymuşdur ümidlərin dutmuşdur ondan soraq.

İki rək′ət namaz qıl, alnını toprağa qoy,

Təkəbbür qabığını gəl ürəyindən soy.

Qoy aparım tarixin əngin küçələrinə,

Qulaq as Şeyx Məhəmmədin üsyan dolu sinəsinə.

Gör necə me′rac etdi savaşlar meydanından,

Cəbrail qanadın da ötdü, keçcək canından.

Urmu gölün bəzədi, Mişovdan qanı axdı,

Xamnə qanlı çiçək tək qəmli-qüssəli baxdı.

Qərib bir nəğmə kimi verdiyi ilqar üstə,

Qəmli duyğularını dağıtdı dəstə-dəstə.

Gedək tariximizin gəl bir döngələrinə,

Qulaq asaq zamanın gizli təranəsinə:

 

Doğum

Köksündə həyəcən, gozündə ümid,

O gün sevinirdi Hac Əbdülhəmid.

Otaqda gedirdi oyan buyana,

Bilmirdi neyləsin, baxsın hayana.

Bayırdan gözünü tikdi Mişova,

Boğazından qopdu qəmli bir nəva.

Sələvat çevirdi, oxudu dua,

Bərəkətlər gəlsin, savuşsun bəla.

Üfüqdə saralıb günəş batırdı,

Səhənd ətəyində dünya yatırdı.

Xamnə əhli kəndə gəlirdi dağdan,

Səs səmir kəsilib susurdu həryan.

Gecə sallanırdı, qaş qaralırdı,

Qaranlıq ətrafı sarıb alırdı.

Qadınların hayı gəlirdi yandan,

Ağrılar çəkirdi «Rüqəyyə Sultan».

Bir qadın oyandan sevincək qaçdı,

Hac Əbdülhəmidin qapısın açdı.

Dedi: «- muştuluq ver, bir oğlun oldu»

Hac Əbdülhəmidin gözləri doldu.

Qaldırdı göylərə sarı başını,

«Şükür Allah!» dedi, töküb yaşını.

Yerinə gətirdi şükür səcdəsi,

Ayələr oxudu, ucaltdı səsi:

«- Fətəbarəkəllah» dedi: «- Ya Allah,

Sənin öz bildiyin yaxşıdır, Billah»

Dünyada yaratmaq işindir sənin,

Sənin əbdin olmaq borcu bəndənin.

Xəyalda göyləri ziyarət etdi,

Birdən huşdan çıxıb özündən getdi.

Allah bəxş etmişdir, bir oğul ona,

Allahın vergisi gələrmi sana?

 

Ad qoyma

İki üç gün sonra qohum qonşunu,

Bir araya yığdı Hac Əbdülhəmid.

Şadyanalıq etdi çay şirni verdi,

Gözlərində sevgi könlündə ümid.

 

Xamnənin ən alim mallası gəldi,

Səlavat göndərsin, oxusun Qur′an.

Hac Əbdülhəmidi dua eyləsin,

Ona çox görməsin uşağı dövran.

 

Adını «Məhəmməd» qoydu uşağın,

Oxudu əzanı sağ qulağına.

Qədəmi xeyrdir, yeydir söylədi,

Dedi iqaməni sol qulağına.

 

Seçmişdir o malla ən gözəl adı,

Anası bir rahat nəfəs çəkirdi.

Gözlərini yummuş rüyalarında,

Gələcək həyat çün çiçək əkirdi.

 

Ana bir gerçəkdir, danılmaz gerçək,

«Ana həqqi Tanrı həqqi» demişik.

Ana həqqin ayaq altına salsaq,

Zülm edib Tanrının həqqin yemişik.

 

Seyr eylə rütbəsin bax məqamına,

Tanrı analara vermiş cənnəti.

Oğlu boya-başa çatana qədər,

Ana qəbul edir hər əziyyəti.

 

Ananın kəmalı, ana idrakı,

Me′raca yüksəldər oğulu qızı.

Ana sütü təmiz olarsa, oğlu,

Fəth edər günəşi, ayı, ulduzu.

 

Fəzilətli ana, təqvalı ana,

Müqəddəs arzusun toprağa verməz.

Nur yağar ananın yan-yörəsindən,

Şeytan saf sevginin qoynuna girməz.

 

Hekmət bulağımış sözü anamın,

Nağıllı nəğməsi, təranələri.

Öyüdü, duasi, hərbə-zorbasi,

Qulağımda qalıb illərdən bəri.

 

Mə′nəvi dünyası, həyatı parlaq,

Nəğməsi ilahi, sözü ilahi.

Yüksək zirvələrdə yaşayır anam

Diləyi ilahi, özü ilahi.

 

İlahi movhibət, ilahi vergi,

Sənindir, mənimdir bacım, qardaşım.

Belə bir zirvədən qopub gəlirik,

Yadlar qarşısında ucalır başım.

 

Ana ilə tək başına

Gün bə gün yüksəldi Məhəmməd, qızım!

Dörd yaşlı, beş yaşlı bir oğlan oldu.

Köksü söhbət dolu xan anasının,

Hikayətlərilə qulağı doldu.

 

Yazın o selləmə yağışlarında,

Qışın çovğun dolu çən havasında,

Yayda, güzdə, yazda, payızda, qışda,

Hər nəyi görürdü öz anasında.

 

Təqvalı anası lap tək başına,

Üç-dörd il oğlunu tərbiyə etdi.

Bir neçə il sonra, «Maxaç Qala»da,

Atanın ticarət işləri bitdi.

 

Xamnəyə gəlincə oğlun çağırdı,

Üzün gözün öpüb bağrına basdı.

«- Dağıstana baba məni də apar»

Məhəmməd ağladı, o qulaq asdı:

 

«- Baba, dünən səni yuxuda gördüm,

Mənə dərs deyirdin məktəb xanada.

Dövrə oturmuşduq həsirlər üstə,

Bütün uşaqlarla, mən də, ana da»

 

Məktəbdə

Xamnənin büsbütün məscidlərində,

Uşaqlar dərs oxur həsirlər üstə.

Məscidlərdə hər gün şərbət verilir,

Axundun altına xalça sərilir.

Əbcəd, həvvəz, hütti bir-bir oxunur,

Gələcək çün canlı xəyal toxunur.

Dərslər üç səthdə məsciddə gedir

Uşaq bir-birilə rəqabət edir.

Birinci səthdə: oxur Cüz Əmmə,

Hərəkəni, hərfi öyrənir birdə.

İkinci səthdə: «Ana dili»ni,

Oxuyur, tanıyır şanlı elini.

«Rüşdiyyə» yazmışdır gözəl xəttilə,

Yaymışdır hər yana oxunsun deyə.

Üçüncü səthdə: Qur′an deyirdi,

Axund hekmət verir, din öyrədirdi.

 

Ata Məhəmmədi qoydu məktəbə,

Yönəlsin Qur′ana, elmə, ədəbə.

Məhəmməd bir ildə həm Cüz Əmməni,

Oxudu, bitirdi həm Çərəkəni

Uşaqlardan bütün qabağa keçdi,

Cəhalət kökünü bilgiylə biçdi.

«İki səthə» keçdi səkgiz yaşında,

«Ana dil» oxudu, kürsü başında.

«Hac Mirza Həsən Rüşdiyyə» kimi,

Danışdığı təki bütün sözləri,

Yazırdı lövhəyə, ney qələmilə,

Dilin öyrənirdi axund əlilə.

Məhəmməd gəl oğlum, oxu bu sözü,

Bir gün ona dedi axundun özü.

Məhəmməd oxudu: uşaqlar, hazir!

«Həsənebne Məhdi Rüşdiyyə» yazır:

 

«Bir çəmənzar, bir gözəl otlaq,

Olmuş idi iki öküzə yataq.

Otlamaq istəsə, otu var bol,

Ərsəlan oldu haldan agah,

İstədi olsun onlara həmrah.

Yə′ni otlaqda məqam etsin,

Anları öldürüb təam etsin.

Vermədilər öküzlər ona məcal,

İttifaq etdilər, olub həm-hal,

Şir həmlə edəndə şəb ya ruz,

Göstərirdi olar ona buynuz.

Şir gördü ki olmayır çârə,

Hiyləyə üz çevirdi biçarə

Yanlayıb anların birini yavaş,

Dedi: «- Bənd olma yoldaşa, qardaş!

Otla səhrayı, gəz gilən tənha,

Sənə məndən olur himayətha!

Əsər etdi öküzə şir sözü,

Yağlı sözlərlə axdı pil gözü.

Oldu bu sözlə yârdan tənha,

Etmədi meyl yoldaşa, əsla.

Şir çün yâri eylədi əğyar,

Tək bə tək etdi onları murdar.

Budu məqsud qissədən hissə,

Müttəfiq qovm çəkmədi qüssə.»

»

 

Axund dedi ona: «-Oğlum, afərin

Dərsini oxudun çox şirin, şirin.

Atava anava mubarək olsun,

Onların ürəyi sevinclə dolsun.

Səni xələf etsin həqq-i təala

Bərəkətlər olsun, sənə, ay bala.»

 

Sonra axund ona dedi nifaqdan,

İttifaq, ittihad, həm də şiqaqdan.

Qur′anda ayələr gətirdi ona,

Allahın buyruğu gələr mi sana?

Həm zülmdən danışdı həm də ədldən,

Məhəmməd axunddan öyrəndi hər fənn.

Üçüncü səthdə, «Muxtar namə»ni,

«Nisabi», «Mö´cəmi», həm də «dürrə»ni,

Oxudu, öyrəndi Əcəm dilini,

Xidmətə, bağladı o öz belini.

Əcəmcə öyrənmək fərz olmuş bizə

Keçmişdən bu imiş adət Təbrizə.

Əcəmcə yazanlar böyük şâirlər,

Hər fəndə elmdə dildə mâhirlər,

Türklər arasında yetişmiş, çıxmış.

Özgiyə ev tikmiş, öz evin yıxmış!

İşin bir üzündə sevinc olsada,

Dalğalı ürəyim razı qalsada,

O biri üzündə bir acı qəm var:

«Yanıq Kərəm» ilə bir də «Dilqəm» var.

Özgiyə «Nizami» bəsləmiş elim,

Dillərə sərkərdə olmuşdur dilim.

Vəlakin çox murdar satqın novçələr,

Düşmənliyə Türkü-Əcəmi çəkər.

Türk-Fars düşmənliyin təbliğ edirlər,

Novçələr, «Kəsrəvi» yolun gedirlər.

 

Bir hekmət söylənir min ildən bəri:

«Farssız Türk olanmaz!» dillər əzbəri.

Bir-birə bağlanmış taleimiz bax,

Bunu duymalıyıq dərindən, ancaq.

Atalıq etmişdir babalarımız,

Farsa da, Kürdə də, gəl inan, ay qız!

Amma ki kimsənin dilin kəsməmiş,

Tarixin danmamış, elin basmamış.

Yaratmış Kürdə də tarix, Farsa da,

Mədəniyyət vermiş, o, köçmüş hara.

Başların əyməmiş heç zaman yada,

Satqınlar onlara dönük çıxsa da.

Məzlumdan himayət etmiş babamız,

Sığınma qalası olmuşdu Təbriz.

Tarix addımlamış sabaha sarı,

Türk addımlarilə hər ilk baharı.

Hər Türk insanlığın dadlı mivəsi,

Cəsarət nəğməsi, şücaət səsi,

İyidlik rəmzidir, həyat qoxusu,

Düşüncə ağacın bir suvaran su.

Qolları qandalda olsa da belə,

Azad ilqarını verməmiş ələ.

 

Ürəyim doludur, yazaram sonra,

Keçək Şeyx Məhəmməd uşaqlığına.

On iki yaşına çatan zamanda,

Məktəbi qurtardı baba yurdunda.

Qur′an öyrənmişdi, bilirdi əhkam,

Şe′r söyləyirdi, alırdı çox kam.

Ədəbiyyat, tarix, əxlaq oxumuş,

Biz oxuyanları, çoxdan toxumuş.

Görcək bu haləti Hac Əbdülhəmid,

Oğluna bağladı dəryaca ümid.

Savadlı, bilikli yeni yetməni,

Çağırdı yanına söyləsin bunu:

«- Sən oğlum olubsan yetgin bir cəvan,

İndi ticarətə əl qoymalısan.

Dağıstana sarı, Maxac Qalaya,

Gedəlim orada zövqünü sına.

Ticarət işinin öyrən əsrarın,

Çoxalsın bu işdə qazancın, varın.»

«- Atası sözündən çıxmaz o», dedi

Anası, başmağın geyimin verdi.

Xamnədən səfərə çıxdı Məhəmməd,

Səfər əsnasında pişəcək əlbət.

 

Ticarət xanada

Bir neçə ay qaldı Maxac Qalada

Ticarət işinə baxırdı orda.

Hesabın saxlırdı alış verişin,

Seyr edirdi orda zaman gedişin.

Ruslara yanaşı Dağıstanlılar,

Çeçenlər, Tatarlar, həm Osmanlılar,

Azərbaycanlılar ilə birlikdə,

Gəmilər salırdı hər gün dənizə.

Məhəmməd zəkali bir cəvan kimi,

Sezirdi baş verən hər mərasimi.

Sünnini, şiəni, vəhhabiləri,

Orda seyr edirdi gözətçi təki.

Nahəqqi ataraq, həqqi seçirdi,

Həqiqət şərbətin çəkib içirdi.

Uca əzan səsi minarələrdən

Yüksəlirdi hər gün göyə şəhərdən.

«Dərbənd» şəhərindən gələn şiələr

Orada, məktəb də tə′sis etmişlər.

Şəriət elmini oxuyuyurdular

Təfsir edirdilər Qur′an, şar-ha-şar.

Həm «Kəşf əl-Həqayeq», «Təfsir əl-Bəyan»

Həmi də «Təfsir ən Nəkt əl-Qur′an»

Təməli qurulur, sözü yazılır.

Ürəklər içində şərhi qazılır.

Gözləyirdi gələn əyyam bunları,

Çap olsun, yayılsın hər yana sarı.

Gözləyirdi dövran «Ne′man zadə»ni.

Yaxşı dinləməli oxucu bunu.

Dağıstan «Şeyx Şamil» yurduna dönmüş,

İndi xəsm əlilə çirağı sönmüş.

 

Dağıstan İslamın bayraqdarıdır,

Təqva dünyasının ilk baharıdır.

Fəzilət mülkünün mərkəzi olan

Dağıstan yada ki Azərbaycan,

Əskidən dayanmış düşmən önündə,

Rusa, Erməniyə dözmüş, o gündə.

Dağıstan mülkünə gedəndən bəri,

Məhəmməd gəzirdi bütün yerləri.

Məscidi, kilsəni, camei gördü,

Zehnində düşüncə dünyasın hördü.

Oxumaq həvəsi, öyrənmək meyli.

Onu eyləyirdi narahat xeyli.

Düşmən qarşısında dayanmaq üçün,

Məzlumlar oduna həm yanmaq üçün.

Dərin biliklərə yiyələnməyi,

Zəhməti, yazmağı həm də əməyi.

Sevirdi Məhəmməd, şirin can kimi,

Bunu bəsləyirdi bir iman kimi.

Bir neçə ay sonra, dedi ucadan:

«Qala bilmirəm mən burda, atacan!».

Atası duymuşdu ruhiyyatını,

Acılı etmədən heç ovqatını,

Dedi: «- olsun oğlum, aparram səni,

Görərsən bir daha gözəl Xamnəni.

Təbrizə yollaram birdə səni mən,

Orda oxuyarsan hər nə istəsən...»

 

Anaya qavuşma

Bir neçə ay sonra gördü anası,

Məhəmməd dir gəlir, könül aynası.

Gəlib öpdü əlin, opdü ətəyin,

O zaye′ edərmi ana əməyin?

Aradan çox ötmüş, yay getmiş qışa,

Ananın ürəyi düşmüş təşvişə.

Çoxdan ayrılmışdı pak qucağından,

Sığmırdı ruhuna onun dağıstan.

Ana qucağına döndü Məhəmməd,

Özünə qayıdar saf ruhlar əlbət.

«- Anacan, ağlama, göz yaşların sil,

Məni öz yanında, öz qoynunda bil!»

Deyərək Məhəmməd, güldü, ağladı,

Anayla bir daha peyman bağladı:

«- Sənin yanındayam gözəl anacan,

Anasız yaşamaz dünyada insan.»

Dedi Əbdülhəmid xanımına: «- Bax!

Məhəmməd Təbrizdə dərs oxuyacaq.»

Sevindi bu sözdən Rüqəyyə Sultan,

Dedi: «- Həqq saxlasın səni hər zaman.

Oğlumu gətirən əlin sağ olsun,

Ürəyin sevinclə-şadlığla dolsun!»

Məhəmmədi alıb bağrına basdı,

Hirmanın, qüssənin yolların kəsdi.

 

Təbriz biliyurduna səfər

Ağ geyinmiş idi bütün təbiət,

Badam ağacları güllənən zaman.

Xəyallar üzürdü yaşıl dağlarada,

Zirvələr başını almışdı duman.

 

Eyni açılmışdı Mişov dağının,

Dənizə baxırdı güllər içindən.

Turağayı qalxıb seyran edirdi,

Yam-yaşıl çöllərin ənginliyindən.

 

Ləpələr qalxırdı «Urmu» gölündən,

Yamacı alırdı, düzü alırdı.

Qaynayıb çağlayan nəğmələr kimi,

Düzəngahlıqlara səs-küy salırdı.

 

Namazın qılmışdı Rüqəyyə Sultan,

Duaya durmuşdu səhər şehində.

Allaha yalvarır dolu gözüylə,

Deyirdi: «- Allah mən müqəssir bəndə,

 

Oğlumu bax sənə tapışırıram,

Qadadan bəladan sən onu saxla.

Oğlumu dərədən zirvəyə çatdır,

Caysa, elə orda ilahi haxla!»

 

İnsanı saxlayar hər bir bəladan,

Ananın tədbiri, xeyir duasi.

Deyirlər hər gecə, hər səhər axşam

Zirvəyə yüksələr ana sədasi.

 

Hündür dağlardan da yuxarı qalxar,

Ağardar göyləri dan yeri kimi.

Ana ürəyindən qopan ağlayış,

Tərpədər zirvəni titrədər simi.

 

O gündə oğlunu yola salırdı,

Bir ana Xamnədən Təbrizə sarı.

Örpəyin başına atıb çıxmışdı,

Su səpsin dalınca oğlunun barı.