معرفی هفته‌نامه سهند، بخش دوم
شماره 60:
در اين شماره در قسمت پنجم از مقاله‌ي «تأثير نظامي بر ادبيات ما» ابتدا «ادائي» شاعر قرن يازدهم معرفي شده است كه در مثنوي «سليم‌نامه»ي خود چنين آورده است:
زمين بوس شيخ گرامي كنم،
تولّي به روح نظامي كنم.
به هنگام نظم سخن‌پروري،
زند دم ز اعجاز پيغمبري.
عروسان معني، ز كتم عدم،
طلب كرده يك- يك به بانگ قلم.
شده كلك او خضر ظلمت دوات،
برآورده گوهر ز آب حيات.
به هر جا كه انديشه‌اش تاخته،
ز معني يكي گنج پرداخته.
به هر نكته كاورده كلكش به كار،
شده مردم ديده‌ي روزگار.
قلم گرچه بندد به وصفش كمر،
سر از بهر مدحش نيارد به در.
در همين عصر، «حمدي» نيز در مثنوي «ليلي و مجنون» خود مي‌گويد:
پس ائتديم فيكر اورام من معلل،
نظامي خمسه‌سي درياسينا ال.
اونونلا مونس اولوب نئجه گونلر،
حرام ائتديم گؤزومه خواب، دونلر.
و باز در همين عصر، «منيري چلبي» مي‌گويد:
ولاكين احمدي و پير شيخي،
كه اونلاردير بو فنين داخي شيخي.
طبيعتلري گيرسه ساحريه،
خرد دوساله طبع سامريه.
نظامي نظمه اول صاحبقرانلار،
نظامي‌نين همان نقديدير اونلار.
سؤز اولدور اونلار ائتديلر مرتب،
قالاني، اوغلان، اوشاق اويونو، هب.
و شاعر بزرگ، «عطايي» مي‌گويد:
نه نظامي كه خمسه‌سين گردون،
هفت سياره‌دن بولوردو فزون.
اوخويوب بير گؤزل حكايتيني،
دينله‌ديك عشق ايله روايتيني.
اولونوب مدحتينده خاك ادا،
اولدو نظمي مسلم ظرفا.
شماره 63:
در اين شماره نيز، استاد در قسمت ششم از سلسله مقالات «تأثير نظامي بر ادبيات ما»، «كمال پاشا» شاعر قرن نهم هجري و صاحب مثنوي «يوسف و زليخا» را معرفي كرده‌اند. وي در روستاي «توقات» در آذربايجان غربي متولد شد. از او دوازده كتاب برجاي است:
نگارستان (فارسي).
محيط اللغات (عربي- فارسي).
تفسير القرآن (عربي).
حاشيه علي انوار التنزيل البيضاوي (عربي).
حاشيه علي حاشيات الجرجاني (عربي).
رساله في تحقيق لفظ چلب (عربي).
برده قصيده‌سي‌نين ترجمه‌سي (تركي).
ديوان (تركي).
دقائق الحقايق (تركي).
جامع الفرس (تركي).
رساله‌ي قافيه (تركي).
يوسف و زليخا (تركي).
مثنوي «يوسف و زليخا» 7777 بيتي است. پس از حمد و نعت رسول، در استقبال از نظامي چنين مي‌گويد:
معاني مولكونو فتح ائت، قلم چك،
قلمدن فرق افلاكه علم چك.
كئچيرتدي نوبتين شيرين و خسرو،
گرك سؤز تختينه بير خسرو نو!
چو احسندير بو هامي قصه‌لردن،
گرك كيم نظم اولا بر وجه احسن.
بونا احسن دئدي حقّ تعالا،
كيمين نه زهره‌سي وار كيم دئيه لا؟
اوخويانلار ائده‌لر خير ايله ياد،
ائشيدنلر دئيه‌لر آفرين باد!
شماره 64:
در اين شماره نيز قسمت هفتم از سلسله مقالات «تأثير نظامي بر ادبيات ما» آمده است كه در آن به معرفي بزرگ دانشمند، عارف، فاضل و شاعر شهير ترك يعني «امير عليشير نوايي» و مثنوي گرانجاي او «فرهاد و شيرين» مي‌پردازد. در جايي از مثنوي خود از نظامي و امير خسرو دهلوي نام مي‌برد كه:
مين كيم بو طرف گوزار قيلديم،
بو رنجيني اختيار قيلديم.
اولده كوپ ائيله‌ديم تحمل،
كونو كومه گيردي بو تخيّل.
كيم گنجه‌ده گنجلر ياشورغان،
هر گنجده كيم يا سادي قورغان.
يا هيند نياد و هيندويي زاد،
كيم قصرلريني قيلدي آباد.
هم قلعه ايچون گيراكدوور شهر،
هر قصرينه باغ و سبزه‌دن بهر.
بولسامينگه فرصت اول قده‌ر چاغ،
كيم شهر ايله طرح ساليبان باغ . . .
در بخش ديگر اين هفته‌نامه غزلي از حيران خانم آمده است:
بير نامه يازيم باد صبا ياره يئتيرسين،
شرح غيميني اول بت خونخواره يئتيرسين.
هيجران المي سالدي آياقدان من زاري،
داروي وصالي منه بير چاره يئتيرسين. . .
شماره 65:
سه غزل از «حكيم ملا محمد فضولي»:
غمدن اؤلدوم، ديمديم حال دل زار سانا،
اي گل تازه، روا گؤرمه‌ديم آزار سانا. . .
*
اي ملك‌سيما كه سندن اؤزگه حيراندر سانا،
حق بيلور انسان دئمز هر كيم كه انساندر سانا. . .
*
دوستوم، عالم سنينچون گر اولور دوشمن منا،
غم دگيل، زيرا يئترسن دوست آنجاق، سن منا . . .
*
رشته در جسميم كه دور چوخ وئرميش تاب اونا،
مردم چشميم دوزر هر دم در سيراب اونا. . . .
شماره 66:
چند ايلاهي از «شاه اسماعيل ختايي» آمده است:
آچيلدي چون بزم الست،
آندان ايچنلر اولدو مست.
دؤر ائيله‌دي پيمانه‌سي،
آييلمادي مستانه‌سي.
*
اول باده‌دن كيم نوش ائدر،
دريا كيمي اول جوش ائدر.
ايچديگي دم سرخوش ائدر،
اسروك اولار ديوانه‌سي. . .
شماره 67:
در اين شماره از مرحوم «حاج ميرزا ابوالحسن راجي» نوحه‌سراي شهير آذربايجان نوحه‌اي مكتوب شده است:
بو خرابه ايچره اشكيم، تؤكولور بو روي زرده،
بلي رسمدير زر و سيم اولو چون خرابه يئرده.
نه گؤروبدو درد بيلمم من زار در به درده،
چيخار عرشه درد اليندن گئجه‌لر فغانيم عمّه.
گلي شوره گؤسترنده دل بي‌قراره زولفون،
باخارام هلاله هر دم، ائدرم نظاره زولفون.
بابام اؤلمييب ندن بس آغاريب او قاره زولفون،
بوكولوب او سرو قدّين بئله ناتوانيم عمّه.
در قسمت ديگر اين هفته‌نامه، «ميرزا عباسقلي صحت» شاعر قرن سيزدهم هجري، متولد در شهر «شماخي» معرفي شده است.
شماره 71:
در اين شماره «بايبوردلو محمد اماني» شاعر شيعي مذهب و درويش قزلباشيه‌ي دوره‌ي صفويه معرفي شده است. در اين قسمت پنج غزل از وي مذكور است:
عرض ائله گر دوشسه مجال، اي صبا!
حاليمي جانانيما، بهر خدا.
سؤيله اونون كيمي گرفتار هجر،
وار عجبيم كه اولا بو دهر آرا.
*
ثابت قدم اولسا عاشق زار،
ديداريني گؤرسه‌در اونا يار.
هجران غمي عاشقه دگيل صعب،
گر تاپسا وصال بزمينه بار.
*
خيالين نازنينا غمگساريم چاره‌سازيمدير،
انيسيم، مونسيم، آرام جانيم، دل‌نوازيمدير.
غم عشقين برابر دنيا و عقبايا قيلمازسان،
آنين‌چين كيم قديمي محرمي هر گيزلي رازيمدير. . .
*
دل، طواف كعبه‌ي كويونا احرام ائيله‌ميش،
ائيله‌سين ايزد ميسّر هر نه كيم كام ائيله‌ميش.
ايكي صيادي ايله صيد ائتمك ايچون جان قوشون،
عارض أوزره خط و خالين دانه و دام ائيله‌ميش. . .
*
اي راحت روح اولان وصالين،
پيوسته كؤنولده‌دير خيالين.
بر رغم سپهر دون بد كيش،
يارب اولا كيم گؤرم جمالين؟
شماره 72:
در اين شماره، مقاله‌اي با نام «جايگاه استاد شهريار در ادبيات» هست كه قسمت اول آن در شماره‌ي قبلي هفته‌نامه، با عنوان «فضولي و شهريار» نگاشته شده و در اين شماره «شهريار و ساهر» نام دارد. آغاز اين مقالت چنين است:
«كئچن ساييميزدا شهريار ياراديجيليغي‌نين اونونجو عصر ادبيات تاريخي‌نين بؤيوك عالمي اولان «محمد فضولي» خلاقيتي ايله اولان علاقه‌دن دانيشديق و دئديك شهريار، فضوليني ياخشي تانيان، اوندان الهام آلان و بو اولو باباسيني اؤزونه استاد سايان بير تواضعكار شاعر ايميش. بو ساييميزدا استاد شهريارين مرحوم «ساهر»ين خلاقيتي ايله اولان ايلگيدن سؤز آچاجاغيق.
شهريار و ساهر اوشاقليق ايللريني تبريزده بيرليكده و بير مكتبده كئچيرميشلر. اونلار هر ايكيسي بير نئچه ايل بيرليكده درس اوخوموشلار، گنجليك دؤرلريني‌ده آز- چوخ بيرليكده كئچيرميشلر. بو ايكي بؤيوك و تالانتلي شاعر بيري- بيرلرين چوخ سئورميشلر. اونلار خاطرات دفترلرينده يازيلان بير چوخ فصيللر وار كه بيري- بيرلري ايله كئچيرديكلري شيرين دوينولوگونلردن سؤز آچير. شهريار، ساهري او قده‌ر سئورميش كه حتي دئييلنلره گؤره فارسجا قوشدوغو آشاغيداكي شعرده بير زامان اونو يادا سالميشدير:
شهريارا بي‌حبيب خود نمي‌كردي سفر،
اين سفر راه قيامت مي‌روي، تنها چرا؟»
شماره 75:
در اين شماره «ميرزا محسن تأثير تبريزي» توسط استاد معرفي شده و اشعارش در ذيل معرفي آمده است. ميرزا محسن تأثير در زمان شاه عباس زندگي مي‌كرده است. از آنجا كه به مرور صاحب نفوذ و مدت زماني حاكم يزد مي‌شود و بدين سبب بعضي او را به اشتباه «تأثير يزدي» مي‌نامند. پس از مدتي، وي به دربار عاصي شده و از كار بركنار مي‌گردد. نمونه‌اي از غزليات او در زير مي‌آيد:
هي! هي! بوگون داخي نه عذار و نه گونه‌دير،
رنگين نه‌دن شكسته و خورشيد گونه‌دير. . .
*
منيم تك هئچ كيمين احوالي درهم اولماسين يارب،
غريب و بي‌كس و بي‌يار و همدم اولماسين يارب. . .
*
مه گيزله‌دي أوز چهره‌ي خندانيني گؤر گج،
جيران سئويشيب نرگس فتانيني گؤر گج. . .
*
بيتيرديم حاجتيم، گؤردوم، گؤتوردوم أل دعالاردان،
گؤزل مقصود ايميش، بي‌مدّعاليق مدعالاردان. . .
*
قالخ يئردن، اي پري! بير جلوه‌ي مستانه ائت،
بيدي مجنون ائيله‌دين، شمشادي هم ديوانه ائت. . .
در شماره‌ي بعدي از هفته‌نامه نيز اشعاري از ميرزا محسن تأثير آمده است كه شامل مربع و مخمس نيز مي‌شود:
يوز گيزلمه اي ماه فلك شاهي سئور‌سن،
رحم ائيله اگر بنده‌ي درگاهي سئوه‌رسن،
ساخلا مني گر عاشق جانكاهي سئوه‌رسن،
سر واختيما گل بير داهي، آللاهي سئوه‌رسن. . .
*
صنميم، بتوم، نگاريم،
قارا گؤزلو گلعذاريم،
گؤزل اوزلو نوباهاريم،
داخي قالمادي قراريم،
سنه گنجه‌لي دئيللر. . .
همچنين در شماره‌ي 76، ده بند از شاهكار شهريار، «حيدربابايا سلام» نيز آمده است.
شماره 80:
در اين شماره، مقاله‌اي با نام « مزار شاعران مقبرة الشعرا » نوشته شده است كه در آن 14 نفر از كساني كه در آن خاك، مدفون بوده‌اند معرفي شده‌اند.
1. اسدي طوسي: او صاحب مثنوي «گرشاسبنامه» و فرهنگ «لغت فرس» است و در سال 425 هجري در تبريز وفات يافته است.
2. قطران تبريزي: او نيز در سال 465 هجري چشم از جهان فرو بسته است.
3. مجير الدين بئيلقاني: او از شاگردان خاقاني شيرواني بوده است و در سال 586 هجري وفات يافته است.
4. خاقاني شيرواني: شاعر سترگ ترك زبان و فارسي سراي آذري در سال 595 هجري در تبريز دار فاني را وداع گفته است.
5. ظهيرالدين فاريابي: او در سال 552 هجري در روستاي «فارياب» از توابع بلخ به دنيا آمده و در سال 598 هجري در تبريز فوت كرده است.
6. شاهپور نيشابوري: وي كه از شاگردان ظهير الدين فاريابي بوده در سال 600 هجري وفات يافته است.
7. شمس الدين سجاسي: وي در سال 602 هجري فوت كرده است.
8. ذوالفقار شيرواني: در سال 689 هجري در تبريز روي در نقاب خاك كشيده است.
9. همام تبريزي: «خواجه همام‌الدين محمد بن علاء الدين فريدون تبريزي» در سال 689 هجري در تبريز وفات يافته است.
10. مغربي تبريزي: از شاعران و صوفيان قرن هشتم است كه در سال 809 هجري دار فاني را وداع گفته است.
11. ماني شيرازي: در دوره‌ي شاه اسماعيل مي‌زيسته است. وي در سال 914 هجري فوت كرده است.
12. لساني شيرازي: «وجيه‌الدين عبدالله لساني شيرازي» در سال 940 هجري در تبريز وفات يافته است.
13. شكيبي تبريزي: «مقصود علي شكيبي تبريزي» كه او را صاحب طبع لطيف و درويش صفت خوانده‌اند در سال 971 هجري فوت كرده است.
14. سيد محمد حسين شهريار: «محمد حسين بهجت تبريزي» متخلص به «شهريار» در شهريور ماه 1367 دار فاني را وداع گفته و در مقبرة الشعرا به خاك سپرده شده است.