استاد ، كتاب «محاكمة اللغتين» امير كبير عليشير نوايی را به صورت جامع و علمی تدوين كردند و پس از افزودن مقدمه و فهرست های چندگانه به انتهای كتاب ، آن را برای انتشار آماده ساختند ليكن طبق قراری كه با جناب دكتر محقق و هدايت داشتند ، اجازهی چاپ و انتشار اين كتاب را فقط برای يكبار در كشور افغانستان به ايشان واگذار كردند. لذا استاد قصد دارند كه به زودی اين كتاب گرانسگ را برای چاپ به يكی از ناشران داخلی واگذار كنند. استاد ، تصحيح و مقدمه نويسي بر اين كتاب را از سالها قبل آغاز كرده بودند ليكن به دليل حجم بالای كارهای علمی، تدوین کتاب باقیمانده بود. پس از قراری كه برای تدوين اين كتاب منعقد كردند پس از تلاش بیوقفهي شبانه روزي ، تدوين كتاب محاكمة اللغتين را در تاريخ 21/ 6/ 1387به پايان بردند. در اين كتاب پس از مقدمه فصل های زير را میتوان مشاهده كرد:
1. برگردان فارسی تورخان گنجهای.
2. آذریلشديريلميش متن.
3. متن توركی چاغاتايی.
4. آوانويسی متن توركی چاغاتايی.
5. افزودهها كه شامل: فهرست آيات و عبارات عربی، فهرست اشعار تركی و فارسی، فهرست اعلام، مخزن واژگان تركی (به الفبای عربی)، مخزن واژگان تركی (به الفبای لاتين)، كتابنامه است.
در قسمتی از مقدمهی كتاب چنين آمده است:
«امیر كبیر، امیر علیشیر نوایی برجستهترین شخصیت ادبیات تركی جغتایی در قرن 9 هجری در آسیای میانه محسوب میشود. شیوهی ادبی تركی جغتایی كه تا حدودی تحت تأثیر تركی قاراخانی بود، در آن عصر، در هرات و سویهای آن و بسیاری از مناطق خراسان بزرگ گسترش و تكامل یافته بود.
تأثیر علیشیر نوایی بسیار گسترده بود. سرزمین چاغاتای زبانان را اگر مركز بشماریم و خراسان بزرگ و تركستان را جزیی از آن بدانیم، سعید خان كاشغری در تركی قاراخانی در شرق این مركز، محمد فضولی نیز در آذربایجان و عراق عرب و غرب این مركز تحت تأثیر مستقیم امیر علیشیر بودند. از این رو، باید تأكید كنیم كه امیر علیشیر مجموعهی ادبیات تركی عمومی از شرق تا غرب را مدیون خود ساخته است.»
آقايان محقق و هدايت پس از اينكه كتاب را دريافت كردند دو نامه به سايت «دوستداران دكتر صديق» ارسال فرمودند كه اينك مشروح آن را در زير میآوريم:
دکتر حسین محمدزاده صدیق که من دیدم
نگارنده با نامِ نامی و اسم گرامی دکتر حسین محمدزاده صدیق متخلص به «دوزگون» در افغانستان قبلا آشنا بودم و کتاب «یادمانهاي تركي باستان» نبشتهي آن بزرگوار را مطالعه كرده بودم و اينكه جنابشان فرهنگ مشهور زمانه «ديوان لغات الترك» نوشتهي محمود بن الحسين الكاشغري را ترجمه نمودهاند، اطلاع داشتم و در حقشان دعاي خير ميكردم و موفقيتهاي روز افزونشان را از بارگاه خداوند يكتاي بيهمتا مسألت ميكردم. خوشبختانه در مسافرتي كه به سلسلهي تأليف كتب درسي رياست تأليف و ترجمهي وزارت معارف جمهوري اسلامي افغانستان به تهران داشتم به زيارت و دستبوسيشان موفق گرديدم. ايشان كه دارندهي مدرك تحصيلي دكتري ( ) زبان و ادبيات در رشتهي زبانشناسي و ادبيات تركي هستند، با ترجمه و برگردان ديوان لغات الترك به زبان فارسي مصدر خدمات مفيد و ارزندهي علمي و ادبي شدهاند. و ضمناً با نگارش آثار مهم و ارزشمندشان چون: يادمانهاي تركي باستان، قارا مجموعه، تصحيح ديوان غريبي، تصحيح گلشن راز ولي شيرازي، تصحيح امثال لقمان، تصحيح نصاب اعتماد و . . . خدمات قابل قدري را به دانشپژوهان و علم دوستان انجام دادهاند كه در تنوير اذهان و تطهير افكار علاقهمندان نقش بسزايي را ايفاء ميكند. از خداوند قدير لايزال برايشان طول عمر و سعادت دارين مسألت دارم.
با تقديم و احترام شايسته
ارادتمند: دكتر اسدالله محقق
تهران – 19/ 6/ 1387خورشيدي
دكتر صديق، مرجع علمي مطمئن تركان افغانی
تقريباً تمام قلم به دستان و نويسندگان ترك تبار افغانستان با نام و آثار گرانبهاي تركي و فارسي استاد بزرگوار دكتر حسين محمدزاده صديق آشنايي دارند و به آن عنوان منبع و مأخذ مطمئن مينگرند.
من نيز زماني با بعضي آثار استاد به خصوص ديوان لغات الترك كه به قلم رساي ايشان به زبان فارسي ترجمه شده بود، آشنا شدم. جداً مايل بودم تا از نزديك از فيض صحبت آن بزرگوار بهرهمند گردم. البته اين آرزو زماني برآورده شد كه من به جهت تأليف كتب درسي براي مكاتب (مدارس) افغانستان با عدهاي از متخصصين از كشور افغانستان به ايران سفر كردم و از فيض صحبت ايشان بهرهها بردم.
جناب آقاي دكتر حسين محمدزاده صديق، دانشمند بزرگ و شناخته شدهي كشور ايران از جمله نويسندگاني است كه آثار فراوان و گرانبها آفريده است. از جمله ترجمهي دقيق و سليس ديوان لغات الترك كه به نظر من يكي از بزرگترين كارهاي علمي- فرهنگي در نوع خود است.
يكي از ويژگيها در آثار استاد، دقت و صراحت آثار ايشان است كه در تمام آثار چاپ شدهي موصوف، آن را به وضوح ميتوان مشاهده كرد. از اين نگاه، نويسندگان تركتبار افغانستان به حيث يك منبع مطمئن و دقيق مينگرند.
از بارگاه ايزد بينياز براي استاد بزرگوار در فعاليتهاي علمي و فرهنگيشان موفقيتهاي بزرگ تمنا دارم.
پوهنيار (استاديار) هدايت الله هدايت